Yağmur Suyu Drenaj Elemanları:”Çatı Süzgeçleri”

Çatı drenaj sistemlerinin tasarlanmasındaki amaç çatıda biriken yağmur suyunun çatıdan kanalizasyona ya da sokağa boşaltılmasını sağlamaktır. Sistem dizaynı maksimum miktarda yağmur suyunun akmasını sağlayacak biçimde yapılmalıdır. Yağış tesisatı taşma ve ana yağış tesisatı olmak üzere iki şekilde dizayn edilmelidir ve yağış tesisatı yapılırken uluslararası standartlar ve yönetmeliklere mutlaka uyulmalıdır.

Yağış Tesisatıyla İlgili Uluslararası Standartlar ve Yönetmelikler:

DIN ve EN taşma ve ana yağış sistemi için aşağıdaki standartları öngörmüştür.

• DIN Teras çatı yönetmelikleri Paragra f 10,7:
  Teras çatı alanlarında birbirinden bağımsız en az iki iniş veya birbirinden bağımsız bir adet ana yağış inişi, bir adet taşma yağış inişi kullanılmalıdır.
• DIN EN 12056 bölüm 3 ( Ocak 2001) Paragra f 7,4 :
  Parapet duvarı bulunan teras tipi çatılarda, yağmur oluğu kullanılmayan teraslarda taşma yağış inişleri kullanılmalıdır.
• DIN 1986 , bölüm 2 (Mar t 1995) Paragra f 7,1,1:
  Ana yağış tesisatının inişleri bina içinden yapılan tüm sistemlerde, ana yağış tesisatından bağımsız inişli taşma yağış tesisatı mutlaka kullanılmalıdır.
• DIN 1986, bölüm 100 ( Ocak 2001) Paragra f 9,3,10:
  Ana yağış tesisatı inişleri bina içinden yapılan ve hafif taşıyıcı malzemeden mamul teras çatılarda (ör. Yamuk saç metal çatılar) taşma yağış tesisatı mutlaka uygulanmalıdır.

Yağış Tesisatının Ölçümlendirilmesi :

Yağış tesisatı ölçümlendirilirken, temel olarak dikkate alınan husus ana + taşma yağış tesisatları toplam kapasitesinin mevcut coğrafyadaki yağış yükünü (100 yıllık istatistiklere göre maksimum değeri) tahliye etmeye yeterli olmasıdır.

Taşma yağış sistemi ana yağış tesisatı kapasitesi ile bu maksimum yağış yükü arasındaki farkı karşılayabilmelidir.

Taşma yağış tesisatı ön kısım üzerinden serbestçe akacak şekilde tasarlanır, ya da ana yağış tesisatından bağımsız hatlarla kaldırıma serbest çıkışla boşaltılır.

Normal Akışta Teras Süzgeçlerinin Ölçümlendirmesi:

Çatı süzgeçlerinin ölçümlendirilmesinde kısıtlayıcı kriter, süzgecin bağlandığı borunun çapıdır. Süzgeçlerin bağlandığı boru çapı büyüdükçe daha yüksek debili süzgeç kullanılabilir, bu sayede kullanılan süzgeç sayısı da azaltılabilir. Ancak unutulmaması gereken bir nokta, çatıdaki en küçük yağış zonu için dahi en az iki adet süzgeç kullanılması gereğidir.

Aşağıda ana yağış tesisatı için çatı süzgecinin adım adım ölçümlendirilmesi verilmiştir.

Ana Yağış Tesisatı İçin Teras Süzgeci Ölçümlendirilmesi :

1-Toplam çatı yüzey alanını m² cinsinden hesaplanır.

Not: Süzgecin yerleştirileceği alana su akıtan bitişik duvarların toplam alanının %50’sinin hesaplanan alana eklenmesi önerilir.

Ör: 100m x 150m = 15000m 2 = 1,5 ha

2-Binanın bulunduğu şehirdeki hektar başına düşen saniyedeki yağış miktarı yağış tablolarından bulunur.

* DIN 1986’ya göre drenaj hatlarının, ana yağış miktarı 300 lt/s.ha kabul edilerek dizayn edilmesi tavsiye edilir.

Ör: Ankara’da ana yağış tesisatı yağış miktarı: 307.8 lt/s.ha.

3-Yatay çatı alanına düşen saniyedeki yağış miktarını bulmak için 2.maddede bulduğunuz değeri, yağış alan yatay yüzey ve boşaltma faktörü ile çarpın. Boşaltma faktörü, çatı yüzeyinin özelliklerine göre değişmektedir .

Örnek :Çatı eğimini > 3º kabul edelim. Buna göre boşaltma faktörü 1.0 olmaktadır. (Tablo 1)

Saniyelik toplam su debisi (litre/saniye) = Saniyelik yağış miktarı (lt/s.ha) x Çatı toplam alanı (ha) x Boşaltma faktörü
Örnek: 307.8 lt/sha x 1,5 ha x 1,0 = 461,7 lt/s

4-Kullanılmak istenilen yağış borusu çapı seçilir.

Örnek:4” ya da 100 mm çaplı çıkış.
3.maddede hesaplanan debiyi çatıdan boşaltmak için, bu boru çapında kaç adet süzgeç gerektiği Tablo 2’den yararlanarak bulunur.
Örnek: Saniyelik toplam yağış miktarımız 461,7 lt/s iken,
4” boru çapı ile:
461,7 (litre/saniye) / 4,5 (litre/saniye)= 102,6. Bir büyük tam sayı: 103’tür.
Buna göre ana yağış tesisatı için 103 adet 4″ çıkışlı süzgeç kullanılmalıdır.

NOT: Son dizayn normu prEN 12056 dikkate alındığında, eğer ulusal yönetmelik ve düzenlemeler farklı bir durum belirtmiyorsa, çatı drenaj tesisatında olası durumların dışında tıkanıklık ve yapısal sorunlar olduğunda, çatı tesisatında yağmur akışını sağlamak için, yağmur miktarı verilerini bir emniyet faktörü ile çarpmak gerekir. Genel mekanlarda hesaplanan çatı süzgeci miktarı emniyet faktörü iki ile çarpılarak çatı süzgeci miktarı belirlenir.

Hastane, tiyatro, müze gibi yapılarda emniyet faktörü olarak üç kullanılmalıdır.

Taşma Yağış Tesisatı:

DIN EN 12056 ve DIN 1986 uyarınca , bina içinden geçen ana yağış inişleri olduğunda,
basınçlı ( sifonik ) akış sistemleri kullanıldığında,
hafif taşıyıcı elemanlı çatılar söz konusu olduğunda,

çatıda biriken su yükü, çatının taşıma kapasitesinden yüksek olduğunda taşma yağış tesisatı mutlaka gereklidir. Bu nedenle şiddetli yağış anında ana yağış iniş borularının yükünü ve çatı üzerine binen statik yükü hafifletmek amacıyla parapet çatı süzgeçleri kullanılmalıdır.

Taşma Yağış Tesisatı İçin Teras Süzgeci Ölçümlendirilmesi:

Çatı alanları yardımcı tesisat ile güçlendirilmelidir. Boşaltma ve taşma tesisatlarının drenajının yapılabilmesi için en azından o yerleşim yerinde, güvenilir olarak kabul edilebilecek, yüz yıl süresince beş dakikalık yağış miktarı bilinmelidir. Taşma tesisatının boşaltma kapasitesi yüz yıllık yağış hareketleri ve çatı boşaltma sisteminin maksimum kapasitesi arasındaki farktan oluşur.
Taşma yağış tesisatının dizaynı aşağıdaki hesaplama yöntemine göre yapılmalıdır.

1- Taşma yağış tesisatı için binanın bulunduğu şehirdeki hektar başına düşen saniyedeki yağış miktarı yağış tablolarından faydalanarak bulunur.

Ör: Ankara’da taşma yağış tesisatı yağış miktarı : 400 lt/s.ha

2- Yukarıda ana yağış tesisatı hesabını yaptığımız örnek çatı için şimdi de taşma yağış tesisatı hesabını yapabiliriz.

Toplam çatı alanı: 15000 m2 = 1,5 ha idi.

Taşma yağış tesisatı toplam yağış değeri ile, ana yağış tesisatı yağış değeri arasındaki farktan faydalanılarak taşma tesisatı toplam boşaltma kapasitesi hesaplanır.

V = (400 lt/s.ha – 307,8 lt/s.ha) x 1,5 ha. = 138,3 lt/s.

3- Kullanılmak istenen taşma yağış borusu çapı seçilir.

Ör: 4″ya da 100 mm çaplı çıkış.

4- Maddede bulunan debiyi çatıdan boşaltmak için, bu boru çapında kaç adet süzgeç gerektiği Tablo 2′ den yararlanarak bulunur.

Ör: Saniyelik toplam yağış miktarımız 138,3 lt/s iken,

4″ boru çapı ile:138,3 (litre/saniye) / 4,5 (litre/saniye) = 30,73. Bir büyük tam sayı 31’dir.
Taşma yağış tesisatı için 31 adet 4″ çıkışlı süzgeç kullanılmalıdır.

Aynı hesaplar yapılarak ve 300 lt / s x ha yağış miktarı esas alınarak çatı süzgecinin çapının uygulanacağı alana göre seçimi Tablo 3’de verilmiştir.

Tablo 3:Çatı Yüzey Alanına Göre Çatı Süzgeci Çapının Seçimi

Tablo 3 ‘e göre ,örneğin 100 m2’lik bir çatı alanı için bir adet 100 mm çaplı süzgeç,ya da 2 adet 70 mm’ lik çaplı süzgeç yeterli olacaktır.

Sonuç:

Yağış tesisatı , uluslararası standartlar ve yönetmelikleri karşılayacak şekilde dizayn edilmelidir. DIN standardının belirtilen hükümlerinde olduğu gibi ve her teras çatı drenajında bir ana yağış tesisatı, bunun yanında bir de taşma yağış tesisatı tasarlanmalı ve uygulanmalıdır. Çatı süzgeçleri ölçümlendirilmesi ve seçimi yağış tesisatına dayanan hesaplara göre belirlendikten sonra çatının kullanım amacına göre , iyi sonuç sağlayacak bir izolasyonla birlikte yerleştirilmelidir.

Kaynak: Ömer Kantaroğlu, Makine Mühendisi,MBA.