Bu makalede kömürlü kazan montajı ve tesisat şeması, montaj ve havalandırma gereksinimleri, baca koşulları, çalışma prensibi, dikkat edilmesi gerekenler, işletmeye alma, yakma ve söndürme işlemleri ile kazan bakımı ele alınmıştır.
Kömürlü Kazan Montajı
Isıtma sistemin projelendirilmesi, kazanın montajı, işletmeye alınması ve bakımı, eğitimli personel tarafından, kullanma kılavuzunda, yerel ve ulusal standardlarda, yönetmeliklerde belirtilen kurallara uygun olarak yapılmalıdır. Kazan üst kısmında yer alan kaldırma kancası (Mapa) kullanılarak istenen yere sevk edilebilir. Sevk işlemi esnasında kazan izolasyonunun hasar görmemesi için çarpma ve sıkışma olmamasına dikkat edilmelidir.
Kazanın kurulacağı yer yeteri kadar hava akımına müsaade etmeli kazanın hava kapağı, kapının veya pencerenin karşısına gelecek şekilde kazan konumlandırılmalıdır. Sistemde öncelikle maksimum çalışma sıcaklığı ve maksimum işletme basıncını aşma durumlarına karşı güvenlik önlemleri alınmalıdır. Alınacak güvenlik önlemleri kazanın tipine, gücüne, kapasitesine, yakıt cinsine bağlı olarak yapılmalıdır. Gerekli güvenlik önlemlerinin alınması, gereken ekipman ve cihazların seçimi, bunların montajı, ayarlarının yapılması, sistem projesini gerçekleştiren, montajı yapan , işletmeye alan birimlerin sorumluluğundadır. Gereken güvenlik koşulları standartlara, yönetmeliklere ve gerektiğinde EN (EN 12828) normlarına uygun olmalıdır.
Kazan dengeli olarak (terazisinde) yerine yerleştirildikten sonra tesisata bağlantısı yapılmalıdır. Kazan montaj edilirken veya daha sonra izolasyonun ıslanmamasına özen gösterilmelidir. Kazanlarımızın tamamı çıkış flanşları takılmış ızgaraları yerleştirilmiş ve kapakları takılmış olarak sevk edilir. Yapılması gereken tek şey kazanın ısıtma tesisatına bağlanması ve kurallara uygun olarak yakılmasıdır. Kazanların montaj ve bakım işlerinin kolay yapılabilmesi için kazanın çevresinde en az 1’er metre boşluk bırakılmalıdır. Otomatik yakıt beslemeli kazanlarda ise, mil sökme masafesi kadar boşluk ayrıca bırakılmalıdır. Kazanın montaj işleminde dikkat edilmesi gereken hususlardan biri de kazan etrafında kolay tutuşabilecek malzeme ve kömür bulundurulmamasıdır. Her hangi bir nedenden dolayı kazan içerisinden kıvılcım veya kor sıçrayabileceğini unutmayınız.
Katı yakıtlı kazaların bulunduğu tesisatlarda açık genleşme deposu kullanılmalıdır. Sistemde herhangi bir nedenle sirkülasyonunun durması (elektrik kesintisi, pompa arızası vs.) ile sistemde aşırı basınç yükselmesi meydana gelebilir. Bu gibi durumlarda sistemde bulunan emniyet ventilleri sisteminizi yeterince koruyamaz. Basıncın ve sıcaklığın yükselmesi sistemde bulunan en zayıf ekipmanın patlamasına neden olabilir. Kullanılan açık genleşme deposunun hacmi ve bağlantıları doğru ve uygun bir şekilde yapılmalıdır. Yetersiz büyüklükteki açık genleşme deposu kazanın susuz kalarak hasar görmesine neden olur. Açık genleşme deposu bağlantılarında plastik boru kullanılmamalı, bağlantı en kısa mesafeden yapılmalı ve bağlantılar üzerinde kesinlikle vana kullanılmamalıdır.
Açık genleşme depolu sistemlerde, sisteme herhangi bir nedenden dolayı ısı aktarımı durduğunda kazanda oluşan enerji fazlasını ( yüksek sıcaklıktaki su ve buhar ) açık genleşme deposu tahliye borusundan buharı tahliye ederek kazanı korumaya alır. Kazanda oluşan buhar ve yüksek sıcaklıktaki su emniyet gidiş hattından açık genleşme deposuna gider ve açık genleşme tahliyesinden sistem dışına atılır. Kazanda eksilen su ise açık genleşme deposunda bulunan su rezervinden emniyet dönüş hattı ile kazana verilir ve kazanın susuz kalması engellenir. Açık genleşme tanklarının buhar tahliye borusu (min 1”) düz bir hat ile (aşağı dönüşlerden kesinlikle sakınılmalıdır) ve mümkün olan en kısa mesafeden canlılara zarar vermeyecek şekilde dışarı verilmelidir. Hat üzerine vana konulmamalıdır. Açık genleşme deposu kapasitesi seçilirken mutlaka emniyet payları ile birlikte hesaplanmalıdır.
Kazanı yüksek basınca karşı korumak amacıyla tesisata mutlaka kazan kapasitesi ve basıncına uygun emniyet ventili kullanınız. Emniyet ventili, dönüş hattında veya direk kazan üzerinde olmalıdır.
Sirkülasyon pompası aşırı sıcaklıktan korunması için dönüş hattına monte edilebilir. Ancak pompa montajı, imalatçısının montaj talimatlarına göre yapılmalıdr. Pompa bağlantısına ayrıca bir by-pass vanası konulması doğal sirkülasyonu sağlayabilir. Sirkülasyon pompasının biri yedek olmak üzere iki adet olması bir pompanın arızaya geçmesi durumunda avantaj sağlayacaktır. Kazan beslemesi sökülebilir bir bağlantı ile yapılmalıdır. Açık genleşeme deposu bağlantılarında vana kullanılması durumunda bu vanaların kilitli vana olması zorunludur. Açık genleşme tankları sistemin en üstüne konulmalı ve kış mevsiminde sistemde donma olmaması için gerekli tedbirler alınmalıdır. Kazana su verilirken genleşme tankı (imbisat) taşarından su gelinceye kadar doldurma-boşaltma vanasından su doldurunuz. Bu esnada tesisattaki havanın kolayca çıkması için vananın az açılmış olması gereklidir. Haberci borusundan su geldiğinde vanayı kapatınız. Taze suyu gidiş hattından doldurunuz.
Hava alınması gereken yerlerden havaları aldıktan sonra tekrar su basınız. Bu işlem sırasında pompanın kapalı olmasına dikkat ediniz. Su doldurma işleminden sonra kazanda ve tesisatta su kaçağı olup olmadığını kontrol ediniz. Kaçak varsa tedbir alınız.
Kazan-radyatör aynı seviyedeyse, ilk radyatöre kadar olan gidiş-dönüş boruları kazan çıkış-giriş çapında ve metal olmalıdır. Kazan radyatörlerin seviyesinin altındaysa, ana kolon gidiş-dönüş boruları kazan çıkış-giriş çapında ve metal, yatay çıkışların da ilk 1 metresi metal olmalıdır. Kazan radyatörlerin seviyesinin üstündeyse, ana kolon gidiş-dönüş boruları kazan çıkış-giriş çapında ve metal olmalıdır.
Kömürlü Kazan Montaj ve Havalandırma Gereksinimleri
Kazanın monte edildiği hacimin sürekli havalandırılması gerekmektedir. Bu ya pencere veya sabit bir menfez açarak doğal sirkülasyon ile veya bir fan ile cebri olarak sağlanmalıdır. Yanma, fan ile yanma mahalline hava basılarak sağlandığı için kazan artı basınçla çalışmaktadır. Kazandan dışarı gaz sızma olasılığı mevcuttur. Bu nedenle kazanlar, kapalı hacimlere ve insanların yaşadığı mekanlara monte edilmemelidir.
Yakıtın emniyetli bir şekilde yakılması için taze havaya ihtiyaç vardır. Tüm kapalı, havalanmayan hacimlerde yanma başladıktan sonra oksijen kısa sürede azalacak, yanma bozulacaktır. Yetersiz hava ile yanmaya çalışan kazanlarda verim aşırı düştüğü gibi, kazan ve bacasının kısa sürede kurum ile dolmasına neden olmakta ve sık temizleme ihtiyacı ortaya çıkmaktadır.
Montaj ve Baca Koşulları
Kazan yeterli çekişi sağlayacak normlara uygun bir bacaya (minimum eksi 0,20 mbar) bağlanmalıdır. Yeterli çekişe sahip olmayan bacalar kapasite ve verimi önemli ölçüde düşürür ve kazan duman borularının sık sık tıkanmasına sebep olur. Bacanın, baca tasarım ve üretimi yapan firmalara yaptırılması gerekir.
Otomatik Yakıt Beslemeli Sistemler Çalışma Prensibi
Tankta (bunker) bulunan kömür, zaman ayarlı olarak çalışan redüktörlü motorun hareket ettirdiği mil ve helezonla yakma potasına taşınır. Kömür potanın üstüne dökülmez, alttan beslenir. Ardından gelenlerle kömür üste doğru çıkmaya başlar.
Burada fan motoru ile hava sevk kanallarına gönderilen hava sayesinde cebri bir yanma meydana gelir. Yanma potanın altında değil üst tarafında oluşur. Bu durumda kömür henüz yanmaya başlamadan belli bir ısı seviyesine yükselir ve içinde bulunan yanıcı gazlar kömürden önce potanın üst seviyesine çıkarak yanmaya maruz kalır. Asıl ısının sağlandığı yanıcı gazlar kazan haznesini terk etmeden yanmaya maruz kaldığı için yüksek bir ısı sağlanır.
Yakma potasında kömür yığılmasını önlemek amacıyla redüktörlü motorun çalışma ve duraklama süreleri ayarlanır. Bu ayarla yakma potası üzerinde fazla kömür birikmesi veya potanın kömürsüz kalması önlenmiş olur.
Kazanın üst kısmına veya çıkış borularına monte edilen termostat doğrudan elektrik panosuna bağlantılı olarak çalışmaktadır. Termostatta belirtilen ısı değerine ulaşıldığında tüm sistem otomatik olarak durur. Bu sayede tehlikeli bir durumun ortaya çıkması veya arzu edilenden fazla/az ısı oluşması engellenmiş olur.
Otomatik Yakıt Beslemeli Sistemlerde Dikkat Edilmesi Gerekenler
* Öncelikle almış olduğunuz kömürün taş, nem oranına dikkat ediniz.
* Sisteminizin kömürsüz kalmamasına dikkat ediniz. Aksi taktirde yanma potanın aşağılarına doğru inerek helezon sisteminin ısınmasına ve ısınma neticesinde de helezon yapraklarında ve milinde erime ve yamulmalara sebep olacaktır.
* Kömürün potaya sevki sırasında pota boyunca herhangi bir noktada aşırı yığılma meydana gelmesi durumunda bu yığılmanın gelberi veya benzer bir aparat yardımı ile düzenli olarak pota boyunca dağıtılması sağlanmalıdır. Aksi taktirde yanmanın düzensiz olmasına, fazla yakıt sarfiyatına ve korun tek noktadan ilerleyerek helezon milini deforme edebileceği göz ardı edilmemelidir.
* Yüksek kükürt oranlı kömürün yakılması sonucunda büyük partiküller oluşur. Bu partiküllerin ocak içerisinden alınması gereklidir. Aksi halde bu durum beslenen kömürün düzensiz yanmasına, hava kanallarının tıkanmasına, cürufun helezon miline yapışarak motorun zorlanmasına ve dolayısı ile mevcut stoker sisteminin zarar görmesine sebep olur.
Otomatik Yakıt Beslemeli Sistemlerin İşletmeye Alınması
Kazan işletmeye alınmadan aşağıdaki kontroller yapılmalıdır.
1- Sistemde kullanılan ekipman ve cihazların kullanma kılavuzlarının mevcut olup olmadığı, emniyet ve kumanda cihazlarının uygunluğu.
2- Kazan ile sistemde kullanılan cihaz ve ekipmanların uyumlu olup olmadığı, genleşme tankının uygunluğu, suyun uygunluğu.
3- Kazan dairesinin havalandırılmasının yeterliliği, baca bağlantılarının sızdırmazlığı ve yeterliliği, kullanılan yakıtın uygunluğu.
4- Kazan yanma hücresinin gözle kontrolü, kapakların sızdırmazlık kontrolü.
5- Montajın, kullanma kılavuzu ve yürürlükte olan standart, yönetmelik ve yetersizlikleri durumunda EN ve direktiflere uygunluğu.
Sistem işletmeye alınmadan önce su ve yakıt tarafında yabancı madde olmadığından emin olunmalı ve sistem birkaç kez blöf edilmelidir.
• Doldurma için gereken tüm vanalar açık konuma getirilmelidir.
• Sisteme su verilmesi içinde hava kalmayacak şekilde yavaş yavaş yapılmalıdır.
• Haberci borusundan su gelene kadar, su basılmalıdır.
• Su doldurulduktan sonra sistemin havası alınmalıdır, sistemde kaçak olup olmadığı kontrol edilmelidir.
• Sirkülasyon pompalarının çalışma kontrolü yapılmalıdır.
• Pompalar bir süre çalıştırıldıktan sonra sisteme gerek görülmesi durumunda su takviyesi yapılmalı, havası alınmalıdır.
• Kazan ateşlendiğinde tüm sistem su ile dolu olmalıdır.
• Tüm kumanda ve emniyet cihazlarının ayarları ve çalışması kontrol edilmeli bu ayarlar kayıt altına alınmalıdır.
Kazanın Periyodik Yakma ve Söndürme İşlemleri
Hem manuel hem de otomatik yakıt beslemeli kazanlarda yakma işine başlarken yapılması gereken ortak işlemler vardır. Öncelikle kazanın su seviyesi kontrol edilir. Kazan duman boruları kontrol edilir gerekirse temizlenir. Yanma haznesi (yakma potası) ve kül haznesindeki küller boşaltılır. Vanaların pozisyonları kontrol edilir. Daha sonra sirkülasyon pompası çalıştırılır. Kazan termostatı istenilen sıcaklığa ayarlanır. (minimum 65 °C).
Söndürülme işleminde ise Kazan kontrol panosunda açma kapama butonunu “Kapalı” konuma getiriniz. Durdurma işlemi kazan içerisindeki yakıtın kendi kendine yanıp bitmesiyle gerçekleşir.
Manuel Yakıt Beslemeli Kazanın Yakılması
1- Kömürü, kazanın önündeki yükleme kapağından, günlük ihtiyacınız kadar veya en çok ızgara yüzeyinden 20-25 cm yüksekliğe kadar doldurunuz.
2- Çıra ve odun parçalarını kömürlerin üzerine koyarak kömürü üstten tutuşturarak yakınız. Tamamen tutuşan odunların üzerine az bir miktar daha kömür atarak kapağı kapatınız. Kömür besleme, kül alma ve boru temizleme kapakları kapalı olmalıdır.
3- Kazan üzerindeki fan düğmesine basarak fanı çalıştırınız.
4- Bu tip kazanlarda ilk tutuşturma ön tarafta yapılır.
5- Ön tarafta köz haline gelen kömürler, kazanın yan tarafarına doğru ızgara boyunca itelenir.
6- Ön tarafta ızgara üzerinde açılan boşluğa yeni kömür konulur.
7- Yanmaya devam eden, köz haline gelmiş olan kömürün üzerine yeni kömür atılmaz. Yeni kömür yastıklama şekliyle közün yanına yerleştirilir.
8- Bu şekilde ön taraftan arka tarafa doğru gelen alev yeni kömürü yakacaktır.
9- Kazanın kömür kapağı hava almayacak şekilde kapalı olmalıdır.
10- Kazandaki kül kapağı aynı zamanda hava ayar kapağı vazifesini de yapmaktadır. Dış ortam sıcaklığına göre açıp kapatarak hava ayarı yapmak suretiyle kazanın yanma durumu kontrol altında tutulabilir.
11- Kül dökülen kısım, sık sık temizlenmelidir. Çünkü kül ile dolu olan kısımdan yeteri kadar hava geçmez. İyi bir yanma ancak iyi bir hava geçişi ile mümkündür.
12- Duman boruları ve arka duman sandığı haftada bir temizlenmelidir. Bu işlem kazanın daha verimli olarak yanmasını sağlayacaktır.
13- Gerekmedikçe tesisatın ve kazanın suyunu boşaltmayınız.
14- Kazan sıcakken su takviyesi yapmayınız.
15- Kazanı hiçbir zaman eksik su ile çalıştırmayınız.
16- Kazan sıcakken pompa durursa derhal by-pas vanasını açınız. Kazanın hava kapağını kapatınız gerekirse kazan içerisindeki közü dışarı çekiniz.
17- Kazan suyu sıcaklığı 50-55 °C sıcaklığa ulaşmadan sirkülasyon pompasını çalıştırmayınız.
18- Kazan ısındıktan sonra sirkülasyon pompasının fonksiyonu yerine getirerek sıcak su sirkülasyonunu sağladığından emin olunuz.
19- Fazla kömür yakmamak için baca çekişini baca klapesinden ayarlayınız.
20- Kazan üstten yakma prensibi ile çalıştığından dumansız ve maksimum verimde yanar. Kazan yanarken üstüne yeni kömür atmak tavsiye edilmemektedir. Yanan kömürün üzerine tekrar kömür atılması iyi çekmeyen bacalı sistemlerde yanmamış gazların kazan içerisinde sıkışmasına ve tehlikeli durumların meydana gelmesine yol açabilir.
21- Kazan aşırı ısınmışsa (90°C üzeri) ve kazan söndürülmek isteniyorsa, yanan kömürü kazan dışına alarak kazanın soğumasını beklemek en doğru yöntemdir. Söndürmek için yanan kömürün üzerine kum toprak ve su atmak tehlikelidir.
22- Yanan kömürü kazan dışarısına alamıyorsanız kazana hiçbir müdahelede bulunmayınız, gerekli şartlara uygun monte edilmiş bir kazan açık genleşme deposundaki suyu buharlaştırarak çevreye bir zarar vermeden sönecektir. Bu gibi durumlarda kazana kesinlikle su beslemesi yapmayınız. Kazan tamamen soğuduktan (Sıcaklık 40°C’ın altına düşünce) sonra eksilen suyu besleyebilirsiniz. Çok katlı sistemlerde sirkülasyon pompası by-pass vanasını açmak, doğal sirkülasyonla kazanın soğumasına yardımcı olabilir.
23- Külde curuflama varsa, kömüre kireç tozu ilave ediniz.
Otomatik Yakıt Beslemeli Kazanın Yakılması
1- Yakıt haznesine (bunker) yakıt doldurulur.
2- Helezon çalıştırılıp kazanın içine kömürün girmesi sağlanır.
3- Daha sonra kömür tutuşturulur.
4- Köz oluşmaya başladıktan sonra otomatik yakıt beslemesi çalıştırılır.
5- Yanma ve ısıtmanın durumuna göre helezonun çalışma-durma süre ayarları yapılır.
Kömürlü Kazan Bakımı
Kazan üst önündeki kapağı açınız. Kazan içinde görünen alev duman borularının içerisinde birikmiş olan kurumları uygun boru tel fırçası ile temizleyiniz. Daha sonra arka duman sandığı içerisindeki külleride temizleyiniz. Bu işlemi, başlangıçta sık sık kurum birikme miktarlarını kontrol ederek, daha sonra yaktığınız kömürün cinsine bağlı olarak gereken zamanlarda tekrarlayınız. Bu sürenin azami haftada bir yapılması tavsiye edilir.
Kazan ilk yakıldığında oluşan su (yoğuşma) dumanla birlikte ziftlenmeye sebep olur. Ziftlenme temizlenmezse kazanda sağırlaşma olur. Verim ve kapasite düşer. Gerekli noktalardan sistemde biriken havayı tehliye ediniz, Su seviyesini tekrar kontrol ediniz.
Fan Temizliği
Fan kanatları aşırı kirlenmişse temizlenmelidir. Tozlar, fanın balansının bozulmasına neden olur.
Baca Temizliği
Kazan temizlenirken yeterli baca çekişi (min. – 0,25 mbar) yoksa ana bacayıkontrol ediniz.
Atık Gaz Sızdırmazlık Kontrolü
Kazan kömür ve kül kapağı fitilleri ve gözetleme camı işlevlerini tam olarak yapıyor olmalıdır. Bu parçalardan herhangi biri hasarlı ise değiştiriniz.
Kaynak: Alarko-Carrier