Sıfır Atık, israfın önlenmesini, kaynakların daha verimli kullanılmasını, atık oluşum sebeplerinin gözden geçirilerek atık oluşumunun engellenmesi veya minimize edilmesi, atığın oluşması durumunda ise kaynağında ayrı toplanması ve geri kazanımının sağlanmasını kapsayan atık yönetim felsefesi olarak tanımlanan bir hedeftir.
Atıkların geri dönüşüm ve geri kazanım süreci içinde değerlendirilmeden bertarafı hem maddesel hem de enerji olarak ciddi kaynak kayıpları yaşanmasına neden olmaktadır. Dünya üzerindeki nüfus ve yaşam standartları artarken tüketimde de kaçınılmaz şekilde bir artış yaşanmakta ve bu durum doğal kaynaklarımız üzerindeki baskıyı artırarak dünyanın dengesini bozmakta, sınırlı kaynaklarımız artan ihtiyaçlara yetişememektedir. Bu durum göz önüne alındığında, doğal kaynakların verimli kullanılmasının önemi daha da ortaya çıkmaktadır. Bu nedenledir ki son yıllarda tüm dünyada sıfır atık uygulama çalışmaları hem bireysel hem kurumsal hem de belediye genelinde yaygınlaşmaktadır.
Sıfır atık yaklaşımının esas alınması ile sağlanacak avantajlar;
– Verimliliğin artması,
– Temiz ortam kaynaklı olarak performansın artması,
– İsrafın önüne geçildiğinden maliyetlerin azaltılması,
– Çevresel risklerin azalmasının sağlanması,
– Çevre koruma bilincinin kurum bünyesinde gelişmesine katkı sağlandığından çalışanların “duyarlı tüketici” duygusuna sahip olmasının sağlanması,
– Ulusal ve uluslararası pazarlarda kurumun “Çevreci” sıfatına sahip olmasının sağlanması, bu sayede saygınlığının arttırılmasıdır.
Sıfır Atık Türleri
Ahşap Atık
Ağaçlardan edilen ahşap malzemeler, ev eşyaları, taşıma ve koruma amaçlı ambalaj ve yapı malzemesi olarak hayatın her alanında yaygın şekilde kullanılmaktadır.
– Evlerde kullanılan mobilya ve küçük ev eşyaları
– Ambalaj olarak kullanılan palet ve kasalar
– Yapı malzemesi ve ev eşyası üretiminden kaynaklı kırpıntı, parça,talaş halindeki tüm malzemeler
Atık Pil
Kimyasal enerjiyi elektrik enerjisine doğrudan dönüştürerek bünyesinde depolayan cihazlara pil denir. Kullanım ömrünü tamamlamış veya uğramış olduğu fiziksel hasar sonucu kullanılmayacak duruma gelmiş pillere “Atık Pil” denir.
– Şarj edilemeyen (primer) piller (Alkalin, Lityum,Çinko)
Çinko piller: Tv kumandası, duvar saati gibi düşük güç gerektiren yerlerde kullanılırlar.
Alkalin piller: Kumanda, saat gibi aletlerin yanı sıra fotoğraf makinesi, tansiyon aleti oyuncak araba vb. araçlarda kullanıma uygundur.
Lithium (lityum) piller: Cep telefonu pili, tablet, bilgisayar ana kartlarında hafiza pili olarak, elektronik basküller de, şeker ölçüm cihazlarında, su sayaçlarında oto ve kapı kumandalarında kullanılırlar.
– Şarj edilebilen (sekonder) piller (Ni-Cd, Ni-Mh, Li-ion, Li-po, akü)
Nikel metal hidrit (Ni-Mh) piller: Şarjlı matkaplar, şarjlı el süpürgeleri ve acil aydınlatma panellerinde kullanılırlar.
Lithium İon (lityum iyon) (li-ion): Mobil telefonlarda, dizüstü bilgisayarlarda, Elektrikli otomobillerde kullanılırlar.
Lithium polymer (lityum polimer) (li-po): Tablet bilgisayar, navigasyon gibi taşınabilir cihazlar için özel boyutlarda üretilip kullanılırlar.
Nikel kadmiyum (Ni-Cd) piller: Şarjlı matkaplar, şarjlı el süpürgeleri ve acil aydınlatma panellerinde kullanılırlar.
Bitkisel Atık Yağ
Bitkisel yağlar, zeytin, ayçiçeği, mısır, pamuk, soya, kanola ve aspir gibi yağlı bitki tohumlarından elde edilen yağların genel adıdır.
– Kullanılmış kızartmalık yağlar
– Son kullanma tarihi geçmiş katı ve sıvı yağ
Yanlış Uygulamalar
Lavaboya Dökülmesi
– Kanalizasyon sistemini tıkayarak, işletme maliyetlerini arttırır.
– Atık su arıtma tesisinin yükünü arttırır ve arıtma verimini olumsuz etkiler.
– Değerlendirilebilir atığın yok olmasına sebep olur.
Toprağa Dökülmesi
– Toprağı kirleterek toprağın yapısını olumsuz etkiler.
– Bünyesinde suda çözünebilen kirleticiler yağışlar vasıtasıyla yeraltı suyuna taşınarak yeraltı suyu kirlenmesine sebep olur.
Su Kaynağına Dökülmesi
– Su kaynağını kirleterek suda yaşayan canlı yaşamını olumsuz etkiler.
– Su yüzeyini kaplayarak havadan suya oksijen transferini önler ve suda yaşayan canlıların yaşamını olumsuz etkiler.
– Bir litre atık yağ bir milyon litre suyu kirletir.
Yakılması
– Hava kirliliğine sebep olarak canlı yaşamını olumsuz etkilemektedir.
Sabun Yapılması
– Cilt kanserine sebep olur.
Cam Atık
Camın ana maddesi kumdur. Kum, soda ve kireç. Bu malzemeler, 1500 dereceye kadar ısıtılarak eritilir.
– İçecek şişeleri
– Konserve kavanozları
– Reçel kavanozları
– Sürahi
– Bardak
– Pencere camları
– Araba camları ve farları
Elektronik Atık
Kullanım değeri kalmayan ya da kullanılamaz durumda elektrikli ve elektronik cihaz ve aletlerin tümü elektronik atıktır.
– Bulaşık, çamaşır makinesi, buzdolabı
– Elektrik süpürgesi, tost makinesi
– Bilgisayarlar, telefonlar
– Video kameralar, müzik enstrümanları, televizyon
– Matkaplar, testereler
– Video oyunları, jetonlu makineler
– Tıbbi cihazlar
– Termostatlar, ısı ayarlayıcıları
– İçecek, para otomatları
– Floresan, led, ampül
Kağıt Atık
Bitki ve ağaçların yapısında bulunan selüloz maddesinin hamur durumuna getirilmesi ile edilen üzerine yazı yazmak, baskı yapmak gibi birçok amaç için kullanılan tabakaya kağıt denir. Kağıt; hacimli madde olduğundan çöp dağlarına sebep olmaktadır. Ayrıca kağıdın geri dönüşümü ile kullanılan hammadde miktarında önemli oranda tasarruf sağlanması ve ekonomik değerinin yüksek olması nedeniyle önemlidir.
– Kitaplar
– Defterler
– Yazışma Kağıtları
– Gazeteler
– Kese Kağıtları
– Not Kağıtları
– Karton Koli
– Kağıt Peçete
– Kağıt Ambalaj
Kompozit Atık
Plastik, kâğıt, metal, cam, ahşap gibi malzemelerin birlikte kullanılması ile edilen kompozit malzemeler başta ambalaj sektörü olmak üzere endüstriyel kullanımları da yaygındır.
– Kâğıt ve plastik karışımı malzemeden üretilen kompozit ambalajlar meyve suyu ve süt ambalajı olarak yoğun olarak kullanılmakta olup aynı yoğunlukta atık olarak oluşmaktadır.
– Kağıt, plastik ve metal karışımlı malzemeden üretilen kompozit malzemeler ise hazır çorba ambalajları, çay, kahve, çikolata ambalajı olarak kullanılmakta olup aynı yoğunlukta atık olarak oluşmaktadır.
– Plastik-metal, ahşap-metal karışımı malzemeler bazı ev eşyalarının imalinde kullanılmakta olup eskiyen ev eşyaları şeklinde atık olarak oluşumu söz konusudur.
Metal Atık
Metal, yeryüzü tabakasını oluşturan çeşitli minerallerin işlenerek saflaştırılması sonucunda üretilir.
– Alüminyum içecek kutuları
– Yağ ve salça tenekeleri
– Konserve kutuları
– Mutfak gereçleri (çatal, bıçak, tencere, tava, çaydanlık)
– Alüminyum folyolar
Organik Atık
– Meyve Sebze Atıkları
– Buğday, Arpa, Çavdar Samanı
– Dökülmüş Ağaç Yaprakları
– Arıtma Çamuru
Plastik Atık
Plastikler petrol türevlerinden elde edilir.
– Pet şişeler
– Şişe kapakları
– Su damacanaları
– Ambalajlar
– Naylon poşetler
– Plastik kutular
– Pet bardaklar
– Temizlik malzemesi ambalajları
– Kişisel bakım ürünleri ambalajları
– Plastik oyuncaklar
Tekstil Atığı
Doğal ve sentetik liflerin kullanılması ile edilen tekstil malzemeleri iplik ve kumaş üretimi ile başta giyim ve ev eşyası olmak üzere hayatın her alanında yaygın şekilde kullanılmaktadır.
– Kişisel kullanıma yönelik tekstilden mamül kıyafet/giysiler
– Tekstil ve konfeksiyon üretiminden kaynaklı kırpıntı, parça, elyaf halindeki tüm malzemeler
– Evlerde gündelik kullanıma yönelik tekstilden mamül havlu, masa örtüsü, halı, perde, nevresim, örtü, battaniye ve benzeri tüm eşyalar
Tıbbi Atık
– Mikrobiyolojik laboratuvar atıkları
– Kan ürünleri ve bunlarla kontamine olmuş nesneler
– Kullanılmış ameliyat giysileri (kumaş, önlük ve eldiven vb)
– Diyaliz atıkları (atık su ve ekipmanlar)
– Karantina atıkları
– Bakteri ve virüs içeren hava filtreleri
– Enfekte deney hayvanı ölüleri, organ parçaları, kanı ve bunlarla temas eden tüm nesneler
– Vücut parçaları, organik parçalar, plasenta, kesik uzuvlar vb. (insani patolojik atıklar)
– Biyolojik deneylerde kullanılan kobay ölüleri ve kalıntıları
– Enjektör iğneleri
– İğne içeren diğer kesiciler
– Bistüriler
– Lam-lameli
– Kırılmış diğer cam vb. nesneler
Sıfır Atık Sistemi Kurulumu
Sıfır Atık Sistemi, firma, kurum veya kuruluşların Sıfır Atık’a dahil olabilmesi için uygulaması gereken adımlardan oluşan 7 aşamalı yol haritasıdır.
Sıfır Atık Sistemi Kurulum Aşamaları
- Odak Noktalarının Belirlenmesi: Kurumdaki sıfır atık yönetim sisteminin kurulmasından, etkin ve verimli bir şekilde uygulanmasından, izlenmesinden, bilgi akışının sağlanmasından, raporlama yapılmasından sorumlu olacak kişiler belirlenir. Bunlar sıfır atık yönetimini sağlayacak ekibin başında olacak kişilerdir.
- Mevcut Durum Tespiti: Sıfır Atık Yönetim Sistemini kurumunuzda uygularken, öncelikle atıklar konusunda ne durumda olduğunuzu belirlemeniz, mevcut durumunuzu analiz etmeniz, ilerlerken size kolaylık sağlayacaktır.
- Planlama: Bu aşamada, mevcut durum esas alınarak kuruma özgü termin planı hazırlanır.
- İhtiyaçların Belirlenmesi ve Temin: Sıfır Atık Sistemi kurumda uygulanırken, kurumdaki her birim dikkate alınarak (ofisler, yemekhane, revir gibi) ihtiyaç duyulacak tüm ekipmanlar belirlenir, listelenir ve uygulamaya geçilmeden önce temin edilir.
- Eğitim – Bilinçlendirme: Ekipmanların temini tamamlandıktan sonra, uygulamaya geçilmeden önce hedef kitlelere yönelik uygulamalı eğitim ve bilgilendirme çalışmaları yapılır.
- Uygulama: Temin edilen biriktirme ekipmanları personellerin kolayca ulaşabileceği noktalara, uygun aralıklarla yerleştirilir. Ekipmanlara göre tasarlanmış bilgilendirme afişleri, ekipmanların üstüne, kolayca görülebilecek şekilde asılır. Biriktirme ekipmanı ve tanıtım materyallerinde renk skalasına dikkat edilmelidir.
- Raporlama: Bu aşamada uygulamanın etkinliğinin değerlendirilmesi amacıyla çalışma ekibi tarafından izleme yapılır ve varsa uygulamanın aksayan yönleri, eksiklikler veya geliştirilecek taraflar tespit edilir, önlemler alınır.