Kelebek vanalar uzun süredir kullanımda olan ve çok çeşitli uygulamalarda kendine yer bulmuş hafif ve ekonomik vanalardır. Bu vanalar ilk kez 1930′ larda ortaya çıkmış ve o zamandan beri birçok sanayi kolu tarafından kullanılmaktadır. Sıklıkla dökme demirden üretilen kelebek vanalar adını; diskin/klepenin işlevselliğinden alır. Birkaç farklı kelebek vana türünden bahsedilebilir, ancak basitçe iki temel tipe Lug ve Wafer Tip sahiptirler.
Kelebek Vanalar Hakkında
Kelebek vanalar “çeyrek dönüşlü” vanalar olarak sınıflandırılır. Vana tasarımının parçası olan metal disk, çeyrek tur döndürüldüğünde açılır veya kapanır. “Kelebek” olarak adlandırılan disk, bir çubuğa bağlanır. Kelebek vana açıldığında disk, akışkanın neredeyse sınırsız şekilde geçmesine izin vermek üzere (1/4 tur) döner. Akışı azaltmak için valfi yavaş yavaş açabilirsiniz. Vanayı kapatmak için, kelebeği (diski) döndürmekle, sıvının geçişini engellenir. Bunun nedeni, diskin her zaman akışa dik veya paralel olmasından kaynaklanmaktadır, bu da bulunduğu konumdan bağımsız olarak basınç düşüşüne neden olur.
Lug Kelebek Vanalar
Kelebek vana tasarımının lug versiyonu, 3 parçalı bir küresel vanaya benzemektedir. Çünkü hattın bir ucu, karşı taraf üzerinde bir etki yaratmadan çıkarılabilir. Bu işlem, her flanş kendi cıvatalarına sahip olduğu için saplama ve flanşlar kullanılarak gerçekleştirilebilir. Bu kelebek vanaların en önemli avantajı ise; vanayı temizleme, inceleme, onarım veya değiştirme gibi bir işlem için tüm sistemi kapatmanızına gerek olmamasıdır.
Wafer Kelebek Vanalar
Bir wafer kelebek vananın fonksiyonu, akışkan akışında çift yönlü basınç farkına karşı koruma sağlamak için sızdırmazlık sağlamaktır. Başka bir deyişle, tek yönlü akış için üretilen sistemlerde herhangi bir geri akışın önüne geçmek için, kelebek vanaların wafer versiyonu, sıkı bir sızdırmazlık ve iki yönlü basınç farkına karşı korumak üzere tasarlanmıştır. Bu, hassas işlenmiş düz flanş yüzeyleri ve bu yüzeyin içine sıkıca oturtulmuş bir conta ile gene hassas bir diskin conta içine yerleştirilmesiyle sağlanır.
Hem lug hem de wafer tip kelebek vanalar, su ve atık su yönetimi başta olmak üzere, gıda işleme, ilaç, kimya, yağ gibi endüstriyel alanlarda bir takım uygulamalarda kullanılır.
Kelebek Vanaların Çalışma Şekli
Kelebek vanalar; merkezinden veya eksantrik olarak yataklanmış düz bir diskin, akışkan geçiş deliği ortasında 90 0 döndürülmesi ile akışkan geçişini kesip, açarak görevlerini yerine getirirler. Hassas akış kontrolü için uygun değillerdir. Kontrol için kullanılmaları gerektiğinde; klapenin ancak 150 ile 750 arasında hareket sahasında kontrol mümkündür.
Üstünlükleri:
- Montaj boyları kısadır.
- Belirli büyüklükten sonra maliyeti düşürürler.
- Açık konumlarında akışkan kalıntısı oluşmaz veya çok az oluşur.
- Rahat monte edilirler.
- Bakım ihtiyaçları azdır.
- Akışkan ile temas eden kısımları azdır.
- Akışkanın nispeten serbest, rahat geçişini sağlarlar.
- Kullanımları rahattır.
- Aktüatörlü olarak kullanılabilirler.
Zayıf Yönleri:
- Yüksek basınçlar için uygun değildir.
- Ani açma kapama koç darbeleri yaratabilir.
- Elastomer kaplamalı vanalarda, elastomerin sıcaklık dayanımına bağlı olarak, nispeten düşük çalışma sıcaklıkları söz konusudur.
Akışkan Cinsi:
Nispeten temiz, nötr veya agresif sıvı ve gaz akışkanlar
Akış Yönü:
Merkez yataklı vanalarda her iki yönde de akış mümkündür. Eksantrik yataklamalı vanalarda akış yönü belirtilmelidir.
Kullanım Yerleri:
Çok kirli akışkan, çok sık açma kapama ihtiyacı ve yüksek sıcaklığın söz konusu olmadığı, nerede ise bütün uygulamalarda
Tahrik Şekli:
El ile, motorlu, hidrolik, pnömatik aktüatörler ile.
Anma Ölçüleri:
DN 40’tan DN 3000, hatta bunun da üstüne kadar çıkılabilmektedir. (Anma basıncının çap büyüdükçe azalması söz konusudur)
Anma Basıncı:
Merkezden yataklamalı vanalarda PN 10-16, eksantrik yataklamalı vanalarda PN 40’a kadar.
Çalışma Sıcaklık Aralığı:
-2000C’den +4000C’ye kadar genişleyebilmektedir. Ancak, genelde –100C ve +1200C aralığı için imal edilmektedirler.
Gövde Malzemesi:
Bakır alaşımları (Pirinç, Bronz), Pik, sfero, çelik ve paslanmaz çelik Döküm, Titanyum, Aluminyum, PVC, PP
Sızdırmazlık conta malzemesi:
Çeşitli Elastomerler (EPDM, PTFE- Teflon, NBR, Tabii kauçuk, vb.), yüksek basınç ve sıcaklık için metal malzeme
Tesisata Bağlantı Şekli:
Flanşlı, Sıkıştırmalı tip (Wafer), kulaklı
İlgili bazı mamul standartları:
DIN 3354, API 609, ANSI/ AWWA C504-80, BS 5155