Esas olarak ameliyathane tasarımı ve kurulması tek başına bir veya iki hekim ya da biyomedikal mühendislik birimi tarafından verilecek bir karar değildir. Bir ameliyathanenin kurulması öncelikli olarak hastanenin faaliyet alanındaki dallarda, ulusal ve uluslararası standartlar gözetilerek ve Sağlık Bakanlığının belirlemiş olduğu esaslar doğrultusunda uzman bir komisyon tarafından kararlaştırılır ve uygulanır. Komisyon hastane yönetimince kurulacak ameliyathane türüne göre yeter sayıda uzman hekim (cerrah), biyomedikal mühendisi ve klinik mühendisler, diğer uzmanlardan oluşturulur.
Ameliyathane tasarımı biyomedikal teknisyeninin görev alanına girmemekle birlikte tasarımda dikkate alınması gereken hususları sıralamakta yarar vardır. Açıklanan konuları Resim 1.2 ve 1.3 ile karşılaştırarak takip ediniz.
Ameliyathaneler, cerrah ve hemşire için etkili, yeterli ve hasta için güven verici yer olmalıdır. Ameliyathaneler, hastanelerin diğer kısımlarının trafiğinden ve hava akımından ayrı yapılmalıdır. Modern ameliyat salonu ve ona hizmet eden sistemlerin tasarımı havayla bulaşan mikroorganizmaların kontaminasyonunu (bulaşma) en az seviyeye indirecek şekilde olmalıdır. Ameliyathanenin iç planı dört aşamalı olarak gerçekleştirilebilir ve görevlendirmeler bu aşamalara göre yapılmalıdır. Bunlar; koruyucu ünite, temiz ünite, steril ünite, kirli alandır.
Ameliyathane hastanenin tek bölümü hâlinde yer almalı, servis alanına yayılmamalıdır. Bu nedenle en uygun alan olarak hastanelerin bodrum katları seçilmelidir. Ameliyathane hastanenin ana koridor trafiğinden ayrılmalıdır. Trafik akışı dışarıdan kontaminasyona olanak vermemelidir. Ameliyathane trafiğinin azaltılmasında cerrahi yıkanma alanlarının her ameliyat salonu için ayrı bölüm olarak ameliyat salon girişlerinde planlanmasının büyük önemi vardır.
Ameliyat odasında, steril alanları kontamine etmeden cerrahi ekibin steril olarak giyinebilmesi, hastanın örtülmesi, yardımcı personelin rahat hareket edebilmesi ve anestezi uzmanının ekipman ile birlikte çalışabilmesi için yeterince alan olmalıdır. Bir ameliyat odası için olabilecek en küçük boyut 6×6 m2 , tavan yüksekliği ise 3 m olmalıdır. Giriş–çıkışların düzenlenmesi dışında hasta, ekip ve malzeme hareketlerine uygun mimari yapılar profesyonel ekip tarafından planlanmış olmalıdır. Ameliyathane içinde anestezi sonrası bakımın sağlanabileceği ayrı bir ünite (ayılma odası) olmalıdır. Bu ünite hasta taşınmasına en uygun ergonomiyle planlanmalı ve her türlü tıbbi gereksinimi karşılayabilmelidir.
Resim 1.2: Ameliyathane donanım ve uygulamaları
Ameliyathanelerin yüzeyi düz, girintisi çıkıntısı olmayan, en küçük parçacıkların bile tutunamayacağı şekilde, gözeneksiz tek parça ve germisitlerle yıkanmaya dayanıklı malzemeler olmalıdır. Tek parça vinil kaplamalar, metal tavan kaplamaları, polyester boya ile kaplama materyalleri tercih edilmelidir. Ameliyathane duvarlarında kullanılacak renkler pastel tonlardan seçilmelidir. Evrensel olarak seçilen renk yeşildir. Yeşil renk parlamayı azaltması, rahatlatıcı olması, kan ve pembe renkli dokularla kontrast oluşturması nedeniyle sık kullanılır.
Resim 1.3: Ameliyathane donanım planı
Kapılar, yaklaşıldığında kendiliğinden iki yana açılan türde olmalıdır. Ayrıca kapıların boyutlarının emniyetli geçiş için 1,5 m’den dar olmaması ve elden ele bulaşma ile oluşacak çapraz infeksiyonu önlenmesi bakımından dezenfektanlara dayanıklı şekilde üretilenlerinin tercih edilmesi gereklidir.
Ameliyathanenin havasında normalde bakteri bulunur. Ancak bunun olumsuz sonuçlara neden olması için miktarı ve derişimi önemlidir. Örneğin ameliyat odası boşken 30 cfu/m3 ü, kullanılırken de 180 cfu/m3 ü geçmemek üzere havada bakteri bulunmasına izin verilir. Havadaki bakteri yoğunluğu odada hareket eden insan sayısıyla doğru orantılıdır. Bu nedenle ameliyat sırasında ameliyat odasındaki insan hareketi ve dolayısıyla insan sayısı mümkün olduğunca aza indirilmelidir. Ameliyat odasının açıldığı koridor havasının, komşu odalara oranla daha yüksek basınçta tutulması gerekir. Bu pozitif basınç daha az temiz ortamlardan ameliyat alanına hava akımını önler. Havalandırma sisteminde etkinlikleri standardize edilmiş ardışık iki filtre sistemi bulunmalıdır. Hava akım hızı, ameliyat odasında saatte en az 15 hava değişimi sağlayacak debide olmalıdır. Bunun % 20’si (yani saatte 3 değişim) temiz dış hava kaynaklı olmalıdır. Hava tavandan içeri verilmeli ve tabana yakın olarak dışarı alınmalıdır. Gerekli konforu sağlaması için sıcaklık 20-22 0C arasında, nem oranı % 30-50 arasında tutulmalıdır, ısı ve nem ekibin isteği ve ameliyatın özeliğine göre içeriden ayarlanabilir olmalıdır. % 60’ın üzerindeki nem, kuru yüzeyler üzerinde yoğunlaşmalara neden olur ve % 50’nin altındaki nem de statik elektriği engellemez.
Rutin bir gereksinim olmamakla birlikte hiç partikül içermeyen aşırı temiz havalandırmalı odalar implant ve protez cerrahisi gibi bazı cerrahi işlemlerin uygulandığı ameliyat odalarında yararlı ve gerekli olabilir. Bu durumlarda küçük çaplı partikülleri bile % 99,97 etkinlikle temizleyen yüksek etkinlikte hava filtreleri HEPA (High Efficiency Particulate Air) kullanılmalıdır.
Ameliyathanelerde aydınlatmanın parlamaya neden olmayan, gölge yapmayan, yara üzerinde maksimum görünebilirlik sağlayan ve ısı vermeyen şekilde olması gerekir. Lambalar tavana monte edilmelidir. Ameliyathanelerde elektrik kesilmelerinde 10 saniyede devreye girebilen jeneratörler bulunmalıdır.
Ameliyat odası ve kontrol masası arasında bağlantı sağlamada iletişim sistemi önemlidir. Acil kullanım için sistemin elle çalışmasına ek olarak ayakla ve dizle çalışan devreleri olmalıdır.
Tüm ameliyat odalarının kontrol masasına ek olarak cerrahi patoloji, radyoloji ve merkezi sterilizasyon üniteleri ile direk iletişimi olmalıdır