Vidalı kompresör basınçlı hava üretmek için piston yerine birbirine geçmiş rotor çiftinin kullanıldığı pozitif yer değiştirmeli makinedir. Rotorlar bir mil üzerindeki helisel loblardan oluşur. Rotorların biri erkek rotor olarak adlandırılır ve onun helisleri dolgun yuvarlak çıkıntılardan/loblardan oluşur. Diğer rotor dişi rotor olarak adlandırılır ve erkek rotorun loblarına karşılık gelen yivleri/yuvaları vardır. Tipik olarak, erkek rotorun dört lobuna karşılık, dişi rotorda altı yiv kullanılır . İki rotor birbirine geçmiş olarak dönerken, erkek rotorun bir turuna karşılık, dişi rotor sadece 240º döner. Dişi rotorun bir tam tur dönmesi için erkek rotor 1.5 tur döner.
*Erkek rotorun lob sayısına karşılık dişi rotorun yiv sayısı vida üreticisine göre değişir. Ama, daima, dişi rotorun yiv sayısı erkek rotorun lob sayısından fazladır. Erkek rotor hareketini elektrik motorundan veya içten yanmalı motordan alır. Erkek rotorun dört lobu olması bir turda dört kompresyon çevrimi oluşturur. Böylece, vidalı kompresörler pistonlu kompresörlerle kıyaslandığında dalgalanmıyor sayılacak nitelikte basınçlı hava üretilirler. Basınçlı hava vidalı kompresör ünitesinden çıkarken, dalgasız (sabit akışlı, titreşimsiz) çıkıyor denilebilir.
Vidalı Kompresör Tarihi
Vidalı kompresör prensibi için ilk kez Almanya’da, Heinrich Krigar tarafından, 24 mart 1978 yılında (4121 patent numarasıyla) patent alındı. Heinrich Krigar daha sonra tasarımını değiştirip, geliştirerek, 16 Ağustos 1878’de (7116 patent numarasıyla) ikinci bir patent aldı. Bu patentler vidalı kompresör konusunda kayıtlı ilk patentler olup, Almanya Patent Ofisi’nin kurulmasından sadece bir yıl sonra alınmıştı.
Heinrich Krigar Hannover’de yaşıyordu ve onun tasarım çizimleri birbirinin aynı profile sahip iki rotoru göstermekteydi. Gerçekte, Krigar’ın tasarımı, Avrupa’da ilk kez 1867’de orya çıkan Root blower rotorlarına benziyordu ama arada önemli bir fark vardı, Krigar’ın tasarımında rotorların lob ve yivleri uzunlukları boyunca 180º sarma yapıyordu (helisel prensiple yer değiştiriyordu). O zaman için daha fazlasını düşünmek ve geliştirmek imalat teknolojisinin yetersizliği dolayısıyla mümkün değildi.
Yarım yüzyıl sonra, İsveç’li buhar türbini üreticisi Ljungstroms Angturbin AB şirketinin baş mühendisi Alf Lysholm modern vidalı kompresörün geliştirilmesine çok önemli katkılar sağladı. O zamanlar, Lysholm gaz ve buhar türbinlerinde kullanmak için hafif kompresörler araştırmaktaydı. Orijinal patent haklarının sona erdiği zamana denk gelince, Lysholm farklı rotor kombinasyonları denedi. Sadece rotorların şekli önemli değildi, rotorların hassas işlenmesi problemi de vardı ve Lysholm bu problemi çözüp, rotorların işlenmesi konusunda patent aldı. 1935 yılındaki patent açıkca göstermektedir ki, onun, erkek rotorun dört lobuna karşılık, dişi rotorda beş yiv kullandığı asimetrik profilli rotorları günümüzün vidalı kompresörlerinin doğuşu anlamına gelmektedir ve bu ilk asimetrik profilli dörde beş loblu tasarım yıllarca aynen kullanılmıştır.
Ljungstroms Angturbin AB şirketi adını 1951 yılında Svenska Rotor Maskiner AB (SRM) olarak değiştirdi. Bugün çok iyi bilenen kısa ismiyle, SRM, vidalı kompresör (vida) imalatçılarının hemen hemen hepsine imalat lisansı vermiştir. Avrupa’nın en büyük vida imalatçılarından biri olan Gutehoffnungshutte veya daha çok bilinen kısa adıyla GHH, günümüzde, bir çok vidalı kompresör ünitesi (paket) üreticisine vida satmaktadır. Rakip vida imalatçıları kendi araştırma ve geliştirme faaliyetlerine yatırım yaparak, 120 yılı aşan başlangıç konseptine bağlı olarak, yeni vida-rotor profilleri üretmişlerdir ve üretmeye devam etmektedirler.
Vidalı Kompresör Çalışma Prensibi ve Tesis Şeması
1. Vidalı Kompresör
2. Hava Tankı
3. Genel Maksatlı (Ön) Filtre
4. Soğutucu Akışkanlı Kurutucu
5. Hassas Filtre
Vidalı Kompresör
Basınçlı hava ile çalışan makine ve aletlerin ihtiyacı olan basınçlı havayı sağlar. Genelde 7-8 bar arası basınçla çalışır. Elektrikli tesislerde, sabit tip, elektrik motorlu vidalı kompresörler kullanılır. Motor gücü ihtiyaç duyulan hava miktarına bağlı olarak değişir. Yağsız tipleri olmakla birlikte, genel uygulamalar için, kilowatt başına hava debisi daha yüksek olan ve daha uzun vida çalışma ömrü olan yağ enjeksiyonlu vidalı kompresörler tercih edilir.
Hava Tankı
Kompresörün bastığı havadan fazla veya az hava çekildiği anlarda, hava basıncındaki dalgalanmayı önler. Ani hava taleplerini kompresörü yüklemeden karşılar. Kompresörün dengeli çalışmasını sağlar. Hava basıncının sabit kalmasına yardımcı olur. Akümülatör veya amortisör görevi yapar.
Genel Maksatlı (Ön) Filtre
Sadece katı parçacıkları tutan ın filtre veya pulverize yağı tutan genel maksatlı filtre olabilir. Genel maksatlı filtreler kendilerinden sonra kullanılan hassas filtrelerin yükünü azaltarak, kullanım ömürlerinin uzun olmasını yani geç tıkanmalarını sağlar. Kurutucudan önce kullanılan genel maksatlı filtre, kurutucu eşanjörünün içine yağ kaçmasını ve kurutucunun performansının düşmesini önler. Genel maksatlı filtreler, yağ ve su zerrelerini tutmalarının yanı sıra, boru içindeki pas, kir ve diğer katı maddelerin sisteme taşınmasını ve basınçlı hava kullanan makine ve aletlere zarar vermesini önler. 1-5 mikron’dan büyük aşan zerreleri veya 0.5-5 mg/m³’ün üstündeki karışma yoğunluklarını filtreler.
Hassas Filtre
Basınçlı hava içindeki pulverize yağı (ve kısmen nemi) tutarak, basınçlı hava ile çalışan makine ve aletlerin, istenmeyen (kompresörden kaçan) yağ ve yoğuşumun (paslandırma ve tortu bırakma gibi) olumsuz etkilerinden dolayı hava kullanan makine ve aygıtlara; yağ ve kir bulaştırmasından dolayı imal edilen veya imalatta kullanılan malzemeye zarar vermesini veya işlemin kalitesinin düşmesini önler. (örneğin: Havaya karışan yağ zerreleri püskürtmeli boyama işlemine zararlıdır.) Hassas filtreler, 0.01 – 0.1 mikron’dan büyük zerreleri veya 0.01 mg/m³ oranını aşan karışma yoğunluklarını filtreler.
Kaynak: Erdoğan TAN, (Özel izin alınmıştır.)