Trafik kaynaklı emisyonlar araç sayısındaki artış ve trafik yoğunluğuna bağlı olarak ulaşımda geçen sürelerin uzaması nedeniyle şehirlerde insan sağlığını tehdit eden en önemli hava kirletici kaynaklardan biri durumuna gelmiştir.
Trafik kaynaklı hava kirleticiler şehirlerde hem genel hava kalitesini kötü yönde etkilemekte hem de seyahat eden ve ana yollara yakın yerlerde zaman geçiren nüfus için ciddi potansiyel sağlık tehdidi oluşturmaktadır. Siyah karbon (SK), trafikten kaynaklanan hava kirliliği ile ilişkili olumsuz sağlık etkilerinin belirlenmesinde yeni bir indikatör olarak kabul görmüş önemli bir hava kirleticidir.
SK’nın şehirlerde başlıca kaynağı ulaşımdır, toplam SK emisyonun yaklaşık %67’sinin dizel motor egzozu, yaklaşık %20’sinin benzinli araç egzozundan kaynaklandığı belirtilmektedir. Ayrıca solar radyasyonu absorplayıcı özellik gösterdiğinden dolayı küresel ısınmaya katkıda (yaklaşık +1,1 W m-2) bulunmaktadır.
Şehirlerde SK emisyonlarının büyük bir oranı trafik kaynaklıdır ancak bu kirleticinin ulaşım türü, etkilediği alanlardaki zamansal seviyesi ve PM2.5 gibi farklı kirleticilerle ilişkisi bu konuda yapılan çalışmaların sayısının azlığı nedeniyle hala tam olarak anlaşılamamıştır.
Yapılan çalışmalar şehirlerde şehrin nüfusu ve araç yoğunluğuna farklı olarak ulaşımda geçen sürelerin günün %5 ile %10’unu kapsadığını belirtmektedir. Ancak İstanbul gibi yaklaşık 4 milyon kayıtlı aracı ve 16 milyona varan nüfusu ile yüksek seviyede trafik emisyonlarının oluştuğu şehirlerde bu süreler daha uzun olabilmektedir.
Bu çalışmada, İstanbul’da trafik kaynaklı SK seviyelerinin belirlenmesi ve PM2.5 ile ilişkisinin tespiti amacıyla otobüs, metrobüs, metro, otomobil, deniz otobüsü ve feribot gibi farklı ulaşım türlerinde Haziran 2016 – Eylül 2016 tarihleri arasında araç içi ve dış ortamında ölçümler yapılmıştır.
Ölçümler portatif ölçüm cihazları kullanılarak eş zamanlı yürütülmüş olup SK ölçümü portatif AE 41 model Aethalometer ile, PM2.5 ölçümleri ise ışık saçılımı (light scattering) yöntemine göre çalışan PDR 1200 (Thermo) portatif partikül ölçüm cihazı ile yapılmıştır.