1985 yılında atmosferdeki serbest klor bileşiklerinin ozon tabakasına zarar verdiği tespit edildi. Ayrıca Antarktika ve Kuzey Kutbu üzerinde büyük ozon deliklerinin bulunduğu anlaşıldı. Buna bağlı olarak 1988’de Montreal Protokolü ve 1990 Londra Toplantısı ile CFC esaslı soğutucu akışkanların devre dışı bırakılması için bir takvim belirlendi. Bu takvime göre CFC’lerin kullanım ve üretimi 1995 yılından itibaren G-7 ülkelerinde tamamen yasaklandı. Geçiş dönemi gazları olarak adlandırılan R22 ve R502 gibi HCFC esaslı akışkanlar 2030 yılına kadar tamamen devre dışı bırakılacaklardır. Yine 1992’de ABD’de yürürlüğe giren Temiz Hava Yasası ile CFC esaslı soğutucu akışkanların atmosfere tahliyesi yasaklanmıştır.
CFC’lerin ozon tabakası üzerine yükselmesiyle,UV radyasyonlarının etkisi altına girerler. Serbest klor (Cl) atomları atmosfer içinde serbest hale gelir. Bir klor atomu, bir ozon bileşiği (O3) ile çarpıştığında, (O) oksijen atomlarının bir tanesini klormonoksit (ClO) biçiminde bağlar, ayrılan diğer iki oksijen atomu, bir oksijen molekülüdür. ClO molekülü bir serbest oksijen atomu ile temas ettiğinde oksijen atomları birleşerek bir oksijen molekülü (O2) oluştururlar ve klor atomu (Cl) bir diğer ozon molekülünü parçalamak için serbest kalırlar. Her serbest klor atomu, troposfere yağmur gibi doğal yollarla dönmeden önce 100 000 ozon molekülünü bozabilir.
Ozonun parçalanması
Ozon deliğinin yıllara bağlı büyümesi
CFC’lerin ozona olan etkileri Ozon Delme Faktörü (ODP) olarak adlandırılmış olup bu faktör için R11 gazı referans alınmıştır. R11 gazı için yeni HFC türü akışkan R123 gazı, R12 için ise R123a gazları geliştirilmiştir. R22 ve R502 yerine ise R404A, R407C ve R507 alternatif akışkan karışımları bulunmuştur.
Soğutucu akışkanların çevreye ikinci bir zararı atmosferde sera etkisi oluşturmalarıdır. Küresel Isınma Faktörü (GWP) olarak adlandırılan bu etki için CO2 gazı referans alınmıştır.
Ozon tabakası ve doğal çevre üzerinde etkisi olan soğutucu maddeleri aşağıdaki ana başlıklar altında sınıflandırmak mümkündür:
1- Bromoflorokarbonlar veya diğer adıyla Halonlar (BFC)
2- Kloroflorokarbonlar (CFC)
3- Hidrokloroflorokarbonlar (HCFC)
4- Hidroflorokarbonlar (HFC)
1- Bromoflorokarbonlar (Halonlar):
Karbon, flor, brom veya klordan oluşan bileşiklerdir. Bu grupta yer alan maddelere örnek olarak Halon1301 (R13B1) verilebilir. Halonlar ozon tahribatına katkıları en fazla olan maddelerdir.
2- Kloroflorokarbonlar: (CFC)
Klor, flor ve karbondan oluşan bileşiklerdir. Ozon tahribatına katkıları halonlardan sonra en fazla olan soğutucu maddelerdir. Örnek olarak R11 ve R12 verilebilir.
3- Hidrokloroflorokarbonlar: (HCFC)
Klor, flor, hidrojen ve karbon içeren bileşiklerdir. Ozon tahribatları düşük olmakla birlikte oldukça yüksek sera etkisine sahiptirler. Bu grupta yer alan maddelere örnek olarak R22 verilebilir.
4- Hidroflorokarbonlar:(HFC)
Hidrojen, flor ve karbon içeren bileşiklerdir. Ozon üzerinde tahrip edici etkileri yoktur.
Soğutucu akışkanların çevreye etkileri