Tesisat analizi genellikle makine mühendislerinin ve elektrik mühendislerinin kullandığı pozları kapsar. Sektörde makine ve elektrik imalatlarının analizi olmadığı yönünde genel bir kanı hakimdir. Aslında durum tam olarak böyle değil bu imalatlarında bir analizleri var fakat bu imalatların analizleri inşaat analizleri gibi karmaşık bir yapıya sahip değil.
Makine ve elektrik imalatların inşaat kalemlerinden farklı olarak birimleri Metre veya Adet olarak hesaplanmaktadır. Bunun sebebi kullanılan malzemelerin genellikle hazır mamul olması veya birden fazla parça içermesine rağmen seri üretim olarak imal edilmiş ve montaj yolu ile birleştirilmesinden kaynaklı tek bir malzeme olarak değerlendirilmesinden kaynaklıdır. Bu durumdan dolayı imalatların basit ve detay yoksunu olduğu akla getirilmemeli. Aksine makine ve elektrik kalemlerinin büyük bir çoğunluğu oldukça detay içeren ve hassasiyet gerektiren imalatlardır.
Makine ve elektrik kalemleri için elimizdeki en büyük kaynak Çevre ve Şehircilik Bakanlığı (Bayındırlık) Yüksek Fen Kurulu tarafından yayınlanan birim fiyat kitabıdır. Bu kurul aynı zamanda yapım sözleşmeleri fiyat anlaşmazlıklarında başvurulması gereken yetkili mercidir. Ayrıca elektrik kalemleri için TEDAŞ’ın yayınladığı oldukça detaylı bir birim fiyat kitabı da bulunmaktadır. TEDAŞ tarafından yayınlanan bu kitap daha çok ana işi enerji olan işlerde kabul edilmektedir. Çevre ve Şehircilik Bakanlığının yayınladığı elektrik kalemleri daha çok bina inşaatlarına yöneliktir.
Tesisat pozları şantiye dışında imalatı yapılan malzemenin şantiyede montajı yapılacak biçimde olduğundan malzeme ve montaj bedeli olmak üzere iki fiyattan oluşurlar.
Malzeme girdisi daha önce bahsettiğimiz gibi hazır mamul yada bir arada alınabilen set halinde malzemelerdir. Tesisat malzemesi türüne bağlı olarak tesisat imalat kalemi oluştuğu için tesisat pozlarının sayısı oldukça fazladır, Örneğin bir kalorifer borusu düşünün, borunun hammaddesi ve boru çapına göre boru tipi sayısı değişmektedir. Bu sebeple her bir boru tipi için ayrı bir kalorifer borusu imalat kalemi oluşturulmaktadır.
Tesisat pozlarının işçilik hesabı da inşaat iş kalemlerine göre farklılık göstermektedir. İşçilik girdisi her bir malzemenin montajı için gerekli adam/saat değerlerine göre hesaplanmaktadır. Bir birim malzemenin montaj bedeli (işçilik) tek rakam ile ifade edilmektedir, tesisat pozlarında birden fazla işçilik girdisi gösterilmez. Tüm işçilik bedeli tek bir rakam ile ifade edildiği gibi adına işçilik değil montaj bedeli denilmektedir.
Tüm bu bilgiler ışığında makine ve elektrik analizi nasıl olması gerektiği konusunda bir fikir oluşmuştur. Makine ve elektrik kalemleri birim fiyatları Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından malzeme, montaj ve kar dahil belirlenir ve birim fiyat kitabında “Montajlı Birim Fiyat” olarak gösterilir. Bu fiyatın yanı sıra ÇSB birim fiyat kitabında ikinci bir sütunda karlı montaj fiyatı da yayınlamaktadır.
Makine Analizi ve Elektrik Analizi Nasıl Oluşturulur?
Makine ve Elektrik pozları için resmi bir analiz yayını yoktur. Bunun yerine aşağıdaki şekilde bir hesap yöntemi ile analizi oluşturulmakta ve bu analiz formatı ihalelerde ve aşırı düşük sorgulamalarında kullanılmaktadır.
Örnek; 201.205 Galvanizli çelik boru için 2018 yılı fiyatlarına göre analizi,
Birim Fiyatı : 16,70 TL
Montaj Fiyatı : 6,60 TL
Malzeme Bedeli : (Birim Fiyat – Montaj Fiyatı) / Kar ve Genel Gider Oranı
( 16,70–6,60)/1.25 =8,08 TL
Montaj Bedeli : Montaj Fiyatı / Kar ve Genel Gider Oranı
6,60/1.25 = 5,28 TL
Yukarıdaki hesap ile elde edilen malzeme ve montaj (işçilik) bedelleri karsızdır. Bu rakamları bir analiz hesabın içerisine birim miktarlarını 1 kabul edilerek eklenmesi sonucu analizi oluşturabilirsiniz.
Özel bir makine veya elektrik birim fiyatı yapmanız gerekiyorsa, piyasa fiyat araştırması yaparken mutlaka malzeme ve işçilik fiyatlarını ayrı ayrı belirtin ve bunlara uygun ispat belgelerini çalışmanıza ekleyin.
Özel tesisat pozları için fiyat araştırmasında en büyük problemi montaj fiyatları oluşturmaktadır. Bunun sebebi özel sektörde üretici ve taşeronların malzeme ve montaj fiyatını ayrı ayrı vermemesinden kaynaklanmaktadır. Piyasadan elde edilen fiyat her zaman 1 birim imalat için verilmekte olup ne kadarı malzeme ne kadarı işçilik olduğu konusunda bilgi elde edilemez. Böylesi bir vakada özel imalatınızın ÇSB kitabında benzeri bulunması halinde söz konusu benzerin yayınlanan montaj fiyatını örnek alabilirsiniz. Benzerlikten eminseniz Aşırı Düşük Sorgulama sürecinde ispat analizinize hangi kamu pozunun montaj fiyatını örnek aldığınızı rahatlıkla yazabilirsiniz.
Tesisat pozlarının montaj fiyatları ilgili idare tarafından yayınlanırken demontaj fiyatları resmi olarak yayınlanmamaktadır. Uygulamaya baktığımızda demontaj fiyatı olarak montaj fiyatının %50’si kabul edilir. Bu durum uygulamadan kaldırılan “Yapı İşleri Makine Tesisat Genel Teknik Şartnamesi”nin “Genel Esaslar” bölümünün “Söküm Bedelleri” başlığı altında; “Her çeşit cihaz, armatür, boru vb. tesisat malzeme ve mamullerinin her birinin söküm bedeli olarak birim fiyat listelerinde bunlar için belirtilmiş olan montaj bedelinin % 50 si sözleşme esasları dahilinde ödenecektir.” düzenlenmesine dayandırılmaktadır.
Kaynak: hakedis.org, Erim H. DİLMEN