Yangın yalıtımı, yangınlar sonucunda meydana gelebilecek can ve mal kayıplarını en aza indirmek için tesisatlarda ve yapılarda gerçekleştirilen uygulamalara denir.
Havalandırma Kanallarının Yangına Karşı Yalıtımını Yapmak
Yangın, söndürülmediği anda bulunduğu her ortama mutlak suretle zarar veren bir olaydır. Yangından korunma en basit olarak üç şekilde gerçekleştirilir:
– Yangın çıkmasını önlemeye çalışarak
– Çıkan yangını söndürmeye çalışarak
– Çıkan yangından, belirli bir süre, minimum zararla kurtulmaya çalışarak
Yangın yalıtımı kavramı bu önlemlerden sadece üçüncüsü ile ilgilidir. Yoksa yangın yalıtımı, yangının çıkmasını önleyen, yapıya hiç zarar verdirmeyen bir önlem olarak düşünülmemelidir. Yangın yalıtımında amaç aşağıdaki yangın dayanımlarının kazanılmasıdır:
– Taşıyıcı sistemin belirli bir süre kararlılığını korumak
– Taşıyıcı sistemin belirli bir süre mukavemetini korumak
– Yangına dayanıklı yatay ve düşey bölmelerle yangının yayılışını önlemek
– Yangın çıkan bir ortamda, belli bir süre yangın çıkışlarının kullanımı için (temiz hava, elektrik vb.) emniyetli ortamı sağlamak.
Yangına dayanım süresi ise yukarıda belirtilen yapı ve tesisat elemanlarının yapının ve tesisatın önemine göre, yönetmelikler tarafından belirlenmiş yangın anında istenilen dayanım süreleridir.
Yanmazlık kavramı ise sadece malzemeye ait bir özelliktir. Bir bina veya tesisatta ne kadar çok sayıda yanmaz malzeme kullanılırsa yangın çıkma ihtimali o kadar azalır. Yine yangının yayılmasına yardımcı olmaması önemli bir avantajdır. Ama bu özellik bir sistemi kapsamaz ve çıkan bir yangında bizim için en önemli kriter olan “yangına dayanım süresi”ni direkt olarak etkilemez.
Yangınlar sonucunda meydana gelebilecek can ve mal kayıplarını en aza indirmek için tesisatlarda ve yapılarda gerçekleştirilen uygulamalara yangın yalıtımı denir. Evlerde ve iş yerlerinde kullanılan malzemelerin çoğu yanıcı olduğundan yangın tehlikesini artırır. Yangın yalıtımı, durdurulabilen veya yavaşlatılabilen bir felaket olan yangının vereceği zararları en aza indirir.
Yangın yalıtımının faydaları şunlardır:
– Yangının oluşturduğu çok yüksek ısı ve dumanın yayılmasını geciktirir.
– Yangın dolayısıyla bina çökmeden yapının güvenli bir şekilde terk edilmesi için imkân ve zaman sağlar.
– Yapıların içerisinde oluşturulan güvenli bölümlerle can ve mal kayıplarının azaltılmasını sağlar.
Ülkemizde ağırlıklı olarak DIN normları kullanılmaktadır. Yangın yalıtımıyla ilgili üretilen malzemelerin çoğu DIN 4102’ye göre beyan edilmektedir. Yerli olarak üretilen mineral yün malzemelerin (cam yünü, taş yünü) yanı sıra endüstriyel yapılarda kullanılan yangın önleyici ve geciktirici paneller de bu ürünlerdendir. Ayrıca kablo kanallarında kullanılan yangın önleyici akrilik macunlar, vermikulit esaslı inorganik bağlayıcılı malzemeler, yangın tutucu bantlar, silikon mastikler, alçı ve cam elyafından imal plakalar ve taş yünü esaslı paneller yangın yalıtımında kullanılan elemanlardır.
Yangın yalıtımında kullanılan malzemelerin teknik özellikleri çok iyi bilinmelidir. Bazı durumlarda malzeme, iyi özelliklere sahip iken çeşitli mahsurları da içinde barındırmaktadır. Örneğin kaya yünü kısa süreli olarak 1000°C sıcaklığa dayanan yanmaz bir malzemedir. Ancak açık gözenekli bir malzeme olduğu için alevi geçirir ve tek basına yangına dayanımı sağlayamaz.
1-Taşyünü
Bazalt veya diabez taşının yüksek sıcaklıklarda ergitilerek elyaf haline getirilmesi ile elde edilen bir ısı yalıtım malzemesidir.
– Isı iletkenlik hesap değeri 0,04 W/mK
– Kullanım sıcaklığı: maksimum750 °C
– Yoğunluk: 30 – 200 kg/m3 arasında üretilir.
– Yanma Sınıfı: DIN4102 ‘e göre A sınıfı yanmaz
– Buhar difüzyon direnç kat sayısı =1
– Su emme: hacimce % 2,5-10
– Mekanik dayanım: 1,5-6,5 ton/m2 basma dayanımı
2- Alçı Esaslı Plakalar
Yanmaz cam elyafı ile takviye edilmiş, ön ve arka yüzünde özel bir kaplama olan alçı esaslı plakalardır. Ön ve arka yüzeyine perlitli bir bağlayıcı ile yapıştırılan özel kaplama sayesinde, normal alçı plakalarda uygulama anında karşılaşılan ufalanma ve tozlanma görülmez. Yine uygulama sonunda, üzerine macun çekilmeden direkt olarak boyanabilen, darbelere dayanıklı, son derece sert ve sıkı yüzeyler elde edilir.
Bu levhaların esasını oluşturan alçı, çekirdek bünyesinde % 23 civarında su kristalleri içerir. Su, belirli bir sıcaklıktan itibaren buharlaşmaya başlar. Buharlaşırken büyük miktarda su tüketir ve mevcut ısı enerjisi bu amaçla harcandığı için sıcaklık, su kristalleri bitinceye kadar 100°C nin üzerine çıkamaz. Böylece alçı esaslı levhalar bünyedeki tüm su kristalleri buharlaşıncaya kadar yangına kesin dayanım sağlar.
Havalandırma ve klima kanalları genellikle (yatay veya düşey) metal sacdan imal edildiğinden yangın sırasında hızlı bir şekilde deforme olabilmektedir. Bu kanallar, çelik askı çubukları ve delikli profil traverslerden oluşan bir asma konstrüksiyon ve bunun üzerine çift kat alçı esaslı malzemelerin kaplanması ile yangına dayanıklı hale getirilir. Kanalların kapak kısmı ilave tesisat veya tamirat için demonte olarak vidalanır.
Yangına Karşı Yalıtım Uygulaması
Yangına karşı havalandırma kanalları yalıtımda cam elyafı ile takviye edilmiş ön ve arka yüzünde özel bir kaplama olan, alçı esaslı levhaları kullanırız. Bu elyafların montajları klima levhaların montajına benzemektedir.
Havalandırma kanalının yüzeyi temizlendikten sonra kendinden yapışkanlı özel tespit pimleri kanal kenarından 50 mm başlamak üzere minimum 350 mm ve maksimum 500 mm aralıklarda ve uçları 1,5 mm kalacak (levhalar takıldıktan sonra kalan) şekilde kanalın üzerine tespit edilir. Alçı esaslı klima levhalar bu pimlere geçirildikten sonra pulları takılarak montaj işlemi tamamlanır. Kanalların duvar geçitlerinde de yangına karşı yalıtım yapılması gerekmektedir.
Alçı Esaslı Levhalarla Hava Kanallarının Yangına Karşı Yalıtımı
Havalandırma Kanallarının Taş Yünü İle Pasif Yalıtımı [2]
Bir yapının pasif yangın korunumu, yapının aleve maruz yüzünde sıcaklık yükselmesine rağmen, aleve maruz olmayan yüzeyde maksimum müsaade edilebilir sıcaklığın altında kalmasını sağlayacak şekilde yalıtılmasıdır.
Pasif yangın yalıtım sistemi, yangın olayında (duman dedektörleri, otomatik sprinkler sistemleri, yangın söndürme sistemleri) yangın korumu sistemlerini bütünleyen savurmanın son hattı olarak hizmet eder.
Pasif yangın korunumu için taşyünü, alçıpan, vermikülit levha, kalsiyum silikat gibi malzemeler kullanılır. ISO 6944-1985 havalandırma kanallarında yangın dirençleri diye isimlendirilen bir standarttır.Bu standartta yalıtım, kanalın angın olmayan tarafın ortalama sıcaklık artışını 140 C ve en fazla sıcaklık artışını 180 C sınırlandırmak için kanalın ölçümüdür. Stabilite, hava kanalının fonksiyonlarını yapmasına karşın, göçmesine karşı direnç kabiliyetinin ölçümüdür. Bütünlük (İntegrity), havalandırma kanalının yangın olmayan ortamlara alev ve sıck gaz geçişine karşı direncinin ölçümüdür. ASTM E 119, döşeme ve duvarın yangın halinde duman, sıcak gazlar, ısı ve alev geçişine karşı direncini gösteren bir standarttır. ASTM E 814, standart sıcaklık zaman eğrisine göre yangın nüfuzunu durdurma yöntemini anlatır. T ve F tipi ölçümlemesi vardır. T, kanalın yangın olmayan yüzünde, ortam sıcaklığının 162 C fazlasına kadar geçen süredir. F, kanalın boşluktan geçerken kullanılan yangına dayanıklı malzemelerin direnç süresidir.
Kaynak:
1- MEGEP, Hava Kanalı Yalıtımı
2- Faruk BİLAL, İnşaat Mühendisi, Himerpa A.Ş.