Doğalgaz Çelik Boru Birleştirme Teknikleri

Doğalgaz tesisatlarında TS 6047, ISO 3183, TS EN 10208-1, API 5L kapsamındaki çelik boruların kullanımına müsaade edilmiştir. ISO 3183, TS EN 10208-1, API 5L (Ülkemizde her üç norma uygun boru üretilmektedir) Bu normlara göre doğalgaz ve petrol taşımada kullanılan borular 1/2″ – 12” arası boyuna dikişli olarak üretilmektedir.

Bina içi gaz hatlarının döşenmesinde kullanılan borularda gaz dağıtım şirketi yönetmeliklerine göre kaynaklı bağlantı zorunludur. Bu borularda, DN 65mm (Dahil) çapa kadar oksiasetilen, örtülü elektot, elektrik ark veya TİG (argon) kaynağı ile, DN 80 mm (dahil) çaptan sonra et kalınlığı da artacağından sadece örtülü elektot veya argon kaynağı ile birleştirilmesine müsaade edilmektedir. Çünkü oksiasetilen kaynağının ergitme gücü azalacaktır. Kaynak ağızlı bağlantı elemanları (fittingsler) TS 2649, ISO/R 64-221, DIN 1681, 1629, 1745 kapsamında olmalıdır. Bu ekleme parçaları ( dirsek, Te, redüksiyon vb. ) patent malzeme olarak imal edilir ve piyasada “patent” adı ile satılır.

Doğalgaz Çelik Boru Birleştirme Teknikleri

Doğalgaz tesisatlarında boru bağlantıları vidalı(dişli), kaynaklı ve flanşlı olabilir.

Dişli Birleştirme

Kolon tesisatları yani servis kutusu ile sayaç arasındaki boru hattı tesisat yönetmeliklerine göre kaynaklı birleştirme yapılarak döşenmelidir. Kolon hattında dişli bağlantı; sayaç bağlantı noktalarında, küresel vanaların takılması, konik rakor bağlantıları domestik hat armatürlerinin takılması durumunda kullanılmaktadır.Bazı gaz dağıtım şirketleri kolon hattında dişli bağlantıya müsaade etmiş, özellikle Ağustos 1999 Depremi sonrası dişli bağlantılı olarak döşenen kolon hattının kaynaklı bağlantıya göre mukavemetinin zayıf olması nedeni ile dişli bağlantı ile kolon hattı uygulamalarını kaldırmıştır. Şu anda Türkiye’nin neredeyse tamamında kolon hatları kaynaklı olarak yapılmaktadır.

Gaz Kesme Vanası (Uzun Vida İle Bağlantısı)

Orta basınç şebekesinden beslenen servis kutusu uygulamasının olmadığı Ankara‟daki doğalgaz tesisatlarında, ana servis hattı ile bina girişi gaz bağlantı hattının sökülebilir dişli bağlantı olarak yapılması, tesisat kolaylığı açısından büyük avantaj sağlamakla beraber; gaz dağıtım kuruluşu bunu zorunlu kılmıştır. Dişli bağlantılar TS 10242 normuna uygun fittingsler kullanılarak yapılmalıdır. Boru ve fittings arasındaki dişli bağlantı aşağıda ayrıntılı bir şekilde anlatılmıştır. Buradaki dişli bağlantı sadece ana servis hattı ile bina girişi arasındaki armatürlerin bağlantısında kullanılmakta, daha sonraki hat kaynaklı olarak yapılmaktadır.

Ölçü düzleminde diş ucuna olan ölçme uzaklığı veya elle sıkma uzunluğu, dış vida dişli elemanının kolaylıkla montajına ve sızdırmazlık için kullanılan keten, macun gibi elemanların arada bulunmasına imkân sağlayacak toleranstadır.

Kesik dişliden oluşmuş vida sonu bölgesi: Bağlantıda kesinlikle kullanılmaması gereken bölgedir. Dış vida dişli elemanın bu bölgeye girecek derecede aşırı sıkılması, oluşan sızdırmazlığın tekrar bozulmasına ve fittingsin çatlamasına neden olabilir. Fittings elle sıkma Bölgesi sonuna kadar elle sıkıldıktan sonra anahtar ile sıkılarak vidalama bölgesi sonuna kadar getirilmelidir. Ancak vida sonu bölgesindeki yarım dişler iç vidadaki havşa başlangıç noktasından daha ileri kesinlikle vidalanmamalıdır. Aksi hâlde sızdırmazlık tekrar bozulur ve fittings aşırı zorlanma nedeni ile çatlayabilir. Dişli bağlantıda sızdırmazlık, geniş ölçüde metalik temasla sağlanır. Dış yüzeylerdeki küçük pürüzlerin neden olabileceği sızmaları önlemek için bir miktar sızdırmazlık elemanına gerek vardır.

Gaz kesme vanası ( Rakorla dişli bağlantı)

Su tesisatlarında sızdırmazlık elemanı olarak teflon, keten veya sülyen boya kullanılır. Ancak doğalgaz tesisatında, gaz kuru olduğu için keteni veya boyayı kurutur ve sızdırmazlık zamanla bozulabilir. Bunun için doğalgaz tesisatlarında ketenle birlikte TS EN 751-2 normuna uygun kurumayan dolgu elemanı olarak doğalgaz macunu kullanılmalıdır. Dişli bağlantılarda fittings geri çözüldüğünde bağlantının sızdırmazlık özelliği kaybolur. Bu nedenle yeniden montaj sırasında keten ve macun yenilenmelidir. Türkiye‟de piyasada bulunan teflon bantlar 0,40 g/cm³ yoğunluktadır. Bunların doğalgazda kullanımı yasaktır. Doğalgazda kullanılacak teflon bantlar 1,5 – 2 g/cm³ yoğunlukta olmalı, yeterli kalınlıkta sarılmalı ve ancak gaz dağıtım şirketi tarafından izin verilen bağlantılarda kullanılmalıdır.

Kaynaklı Birleştirme

Doğalgazda en güvenilir bağlantı biçimi kaynak olup kolon hattının kaynaklı yapılması zorunludur. Bu boruların DN 65 mm (dahil) çapa kadar oksi-asetilen, elektrik ark veya argon kaynağı ile, DN 80 mm (dahil) çaptan sonra sadece elektrik ark veya argon kaynağı ile birleştirilmesine müsaade edilmektedir. Doğalgaz kolon boruları sadece soğuk bükme yöntemiyle bükülebilir. Sıcak bükme yapılmamalıdır. Bu boruların soğuk büküm işleminde kesit daralması, çatlama, katlanma olmamalıdır. Mümkün olduğunca 90ºyi bulan bükümler yapılmamalıdır.

EPDK (Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu) doğalgaz tesisatı imalatında çalışan kişilerin mutlaka Milli Eğitim Bakanlığı‟ndan onaylı belge almaları zorunluluğunu getirmiştir. Bina doğalgaz tesisatının yapılabilmesi için tesisatı yapan firma bünyesinde, sayaçtan sonra döşenen iç tesisatta dişli bağlantı ve kaynaklı yapılan kolon hattı yapımı için en az iki adet yetki belgeli tesisatçının bulunması gerekmektedir. Kaynak işlemi için ise “Akredite edilmiş kuruluşlarca veya üniversitelerin kaynak teknolojisi ile ilgili birimlerince verilen çelik boru kaynakçı sertifikası ya da 3308 sayılı mesleki eğitim kanununa göre düzenlenmiş kaynakçılık ustalık belgesi” şeklinde bir şart mevcuttur. Akredite edilmiş kuruluşlarca veya üniversitelerin kaynak teknolojisi ile ilgili birimlerince verilen çelik boru kaynakçı sertifikası TS 6868-1 EN 287-1″e göre veya sadece EN 287-1‟e göre geçerliliği olan sertifikalardır. Kaynakçının boru kaynağı yapabilmesi için standardın istediği– PC,PF,HL045-kaynak pozisyonlarından sınava girip başarılı olması gerekir. Bu sertifikalar, kaynak yapmaya 6 aydan fazla ara vermemek şartıyla 2 yıllık bir süre için verilmektedir.

Kaynak noktalarında EN 287-1 standardının referans olarak kabul ettiği EN ISO 5817‟ nin uygun kalite seviyesine göre kabul edilmeyen kaynak hataları bulunmamalıdır; yapışma noksanlığı, soğuk bindirme, cüruf hataları, çatlak hataları, aşırı nüfuziyet, düşük paso, yanma çentiği bu tip hatalardan olup kontrol edilmeli ve bu tip kaynaklar düzeltilmelidir. Kaynak noktalarında yetersiz nüfuziyet, yapışma noksanlığı, soğuk bindirme, yakıp delme hatası, cüruf hataları, çatlak hataları, yanma çentiği oluşumu kontrol edilmeli; bu tip kaynaklar düzeltilmelidir.

Kaynaklı Birleştirmeler

Flanşlı Birleştirme

Doğalgaz kolon tesisatlarındaki bağlantılarda kaynaklı ve dişli birleştirme yapıldığı gibi flanşlı bağlantılar da yapılabilmektedir. Flanşlı bağlantılar sıva altında kullanılamaz. Doğalgaz tesisatlarında daha az kullanma alanına sahiptirler. İki flanşın bağlantısında kullanılacak malzeme genellikle klingrit levha contalardır.Gaz tesisatlarında TS ISO 7005-1 kapsamında olan kaynak boyunlu flanşlar kullanılabilmektedir.

İşletme basıncı 1 bara kadar olan gaz boru hatları TS 7363 deki kurallara uygun olmalıdır. Boruların birleştirilmesi kaynaklı veya flanşlı yapılmalıdır.

Boru çaplarına ve basınç aralıklarına göre boru birleştirmeleri

Flanşlı Birleştirme