Nebülizatör (Nebülizatör, Nebülizör) sıvı hâldeki ilacı buhar hâline getirip bir maske veya ağızlık yardımıyla hastanın normal soluk alıp vermesi sırasında ilacın solunum yollarına ulaşmasını sağlayan cihazdır. Nebülizatör, ses dalgalarıyla (ultrasonik nebülizatör) veya basınçlı hava (kompresörlü nebülizatör) ile sıvı hâldeki ilaçları buhar hâline getirir ve solunum yoluyla alınabilmesini sağlar. Nebülizatör, buhar üretici demektir.
Nebülizatörler tüm dünyada erişkinlerde ve çocuklarda özellikle solunum sistemi hastalıklarının acil tedavisinde yaygın olarak kullanılmaktadır. Bilhassa ağır kriz hâlinde, bebek veya küçük çocuk, yaşlı, bilinci kapalı hastalarda bile kullanılabilir. Cihazın çalıştırılıp maskenin yüze geçirilmesi veya solunum organlarına yaklaştırılması yeterlidir. Ayrıca ilacı almak için herhangi bir harekete gerek yoktur. Genellikle solunum cihazlarıyla birlikte satışa sunulan yardımcı cihazlardır. Özellikle solunacak ilaç verilmesi gerektiğinde kullanılır.
Nebülizatör ya da soğuk buhar cihazı laboratuvar dışında hemen hemen tüm birimlerde bulunur. Bakteri filtresi, su haznesi, ayar potu, quartz kristal taşlar ve hortumdan oluşur. Soğuk buhar yaratarak hastanın solunumunu ve akciğerlerini rahatlatmaya yarar. Filtresi su haznesindeki suda bulunan bakterileri süzerek oluşan buharın saf bir şekilde hastaya gönderilmesini sağlar. Quartz taşları düşük sıcaklıkta titreşme özelliğine sahiptir ve bu taşlar su haznesindeki su moleküllerini buharlaşacak şekilde titreştirir. Böylece ortaya çıkan buhar hortuma oradan da hastanın solunum yoluna hava ile iletilir. Ayar potu sayesinde de buhar miktarı ayarlanabilir. Bu cihazın yaratabileceği genel sorun quartz taşlarının ve bakteri filtresinin eskimesidir. Böyle durumlarda taşlar ve filtre yenileriyle değiştirilir. Düşme ve darbeden kaynaklanan elektronik aksaklıklar, uzun kullanımlarda ayar potunun bozulup değiştirilmesi durumları ortaya çıkabilir.
Nebülizatör Çeşitleri
Nebülizatörler ultrasonik, kompresörlü nebülizatörler, solunum cihazları için kullanılan nebülizatörler ve humidifer(sıcak nemlendirme) olmak üzere dört grupta incelenir.
Ultrasonik Nebülizatörler
Nebülizatör buhar üretici demektir. Buhar üretmenin çeşitli yolları vardır. En basit yöntem ise sıvıyı (cihazımızda deneysel olarak su kullanılmıştır) ısıtarak buhar üretmektir. Ultrasonik nebülizatör sistemi ise sıvıyı ultrasonik ses ile buharlaştırır. Su buharı elde etmede problem, suyu buharlaştırmaktan çok soğuk buhar elde edebilmektedir. Ultrasonik nebülizatör buhar yaratmak için 1MHz’den daha yüksek frekansta titreşim yapan piezoelektrik kristal kullanır. Kristal transducer, quartz-barium titanyum gibi malzemeden yapılmıştır ve elektrik sinyallerini sese dönüştürür. Transducerin hemen üzerindeki sıvıya odaklanan ses demeti dalgalar yaratır. Frekans ve genlik yeterince güçlü olduğunda dalga tepesi su parçacıklarından oluşan bir fıskiye gibi sıvının yüzeyine ulaşır. Ultrasonik nebülizatörün en çok kullanıldığı yer yoğun bakım üniteleridir. Ultrasonik nebülizatör, bu ünitelerde odaların nemlendirilmesi için kullanıldığı gibi solunum yolları ile sıvı ilaçların buharlaştırılarak verilmesi, suni solunum ve oksijen destek sistemlerine bağlanmış hastaların soluyacakları havanın nemlendirilmesine kadar pek çok amaçla kullanılır
Ultrasonik nebülizatörün çalışma prensibi
Ultrasonik nebülizatör cihazı, kristalli osilatör devresi ve ona bağlı alarmlardan oluşmuştur. Ana devre 38 V, 50 Hz gerilim ile beslenmektedir. Devrenin çıkış frekansı 1,7 MHz’dir. Devremizde ayrıca yüksek akım kontrolü ve koruması vardır. Bu amaçla bir tristör kullanılmıştır. Devremizde kullanılan kristal normal bir osilatör kristali değil piezoelektrik kristaldir. Devremizin çıkışında ise 32 V 1,7 MHz’lik bir ultrasonik ses sinyali görülür. Piezoelektrik kristalin sıvı dışında çalıştırıldığı zaman yanması sebebiyle sıvı miktarı önemlidir. Bu nedenle bir de sıvı olup olmadığını kontrol eden bir katı vardır. Bu kısım ile sıvı bittiği zaman osilatör devresi beslemesi kesilmektedir. Suyun buharlaştırılması ise piezoelektrik kristal tarafından üretilen ultrasonik ses aracılığıyla olur. Sıvı içinde yayılan ultrasonik ses sıvı moleküllerine belirli bir enerji ve hareket kazandırır. Böylece sıvı yüzeyinde parçacıklar hâlinde kopmalar başlar. Böylece sıvı buharlaştırılmış olur. Bu parçacıkların boyutu 0,6–6 mikrometre civarındadır.
Kompresörlü Nebülizatörler
Kompresörlü nebülizatörler, sıvıyı hastanın soluyabileceği partiküllere (parçacık) ayırmak üzere sıkıştırılmış hava kullanmak suretiyle çalışmaktadır. Kompresörlü nebülizatör aşağıda gösterildiği gibi çalışmaktadır.
Yukarıda görüldüğü gibi kompresörlü nebülizatör devrelerinde sıkıştırılmış hava aracılığı ile sıvı partiküllerine ayrılarak soğuk buhar elde edilir. Elde edilen buharın miktarı ve hızı cihazın oluşturduğu sıkıştırılmış havanın basıncı ile doğru orantılıdır. Aşağıdaki resimde hastanelerde kullanılan kompresörlü nebülizatör cihazı görülmektedir. Cihaz üzerinde numara ile gösterilen kısımlar şunlardır:
– 1 numaralı kısım: Hasta kullanım aparatı
– 2 numaralı kısım: Cihazda bulunan filtre kısmını kumanda eden düğme
– 3 numaralı kısım: Cihazın açma kapama düğmesi
– 4 numaralı kısım: Cihazın ürettiği buhar miktarı ve buhar oluşum hızını ayarlayan düğme
– 5 numaralı kısım: Buhar çıkış kısmı
– 6 numaralı kısım: Sıvı seviyesini gösteren kısım
Solunum Cihazlarında Kullanılan Nebülizatörler
Solunum cihazlarında kullanılan nebülizatörlerde bir rezistans üzerine yerleştirilmiş olan su tankı istenilen derecede ısıtılır. Hastanın solunumunu sağlayan cihaz bu tanka bağlanır. Hasta solunumunu bu tanktan çıkan hortum aracılığı ile yapar. Bu şekilde hastanın nefes borusu (traker) ve ciğerinin nemli kalması sağlanır.
Humidifer (Sıcak Nemlendirme)
Solunum cihazlarında kullanılan ve haricî olarak zor bulunan yardımcı bir tıbbi cihazdır. Özellikleri arasında nebülizatörler gibi ilaç verme olmasının dışında en ayrıcalıklı farkı sıcak olarak nemlendirir. Bu nemlendiricilerin tam kontrollü olanları da vardır. Bunlar hastanın ağız-burun kanalı bölümünde ısı probundaki sıcaklığa göre humidifierin ısıtma düzeneğini kontrol eder. Böylece soluma ısısı sabitlenebilir. Özellikle solunum hastalarına solunumla ilaç verilmesi gerektiğinde nebülizatöre göre avantajı ciğerlerinde soğuktan kaynaklanabilecek ekstra rahatsızlıkların önüne geçilebiliyor olmasıdır. Ev tipi olan çeşitleri de vardır. Aşağıda sıralanacak tüm özelliklerden hangilerinin gerekli olduğuna karar vererek seçim yapılabilir veya tipine göre ne tür özelikler barındırdığı bulunabilir. Blok şeması ve çalışma prensibi;
Beslemesi olan 3 üniteden karşılaştırıcı, ısı probundan aldığı sıcaklık bilgisine göre ısı kontrol ünitesine aç-kapa komutu gönderir. Genelde oda sıcaklığı 18-25C aralığında sıcaklık değerinde çalışmasını kontrol eder. Karşılaştırıcıdan gelen bilgiye göre ısıtıcı veya rezistansı çalıştıracak bir sürme ünitesi olarak ısı kontrolü vardır. Ayrıca su tankında bir seviye algılayıcı düzenekle ısı kontrol ünitesine ani dur komutu göndermelidir. Fan kontrol ise belli hızlar için manuel ayarlanan bir sürme devresi içerir. Genel olarak istenen sıcaklık aralıklarında su tankı ısıtılarak su buharı ve temasta olmasından dolayı ilacın buharlaşması sağlanır. Ayarlanan hava akış hızında varsa bu fan kontrol ünitesiyle hastaya veya ortama verilir.
Burada bazı standartların aranması gerekir. Bunlar CE uyumu, ve güvenlik amacıyla su seviye kontrolü önemlidir. Aksi durumda yangına sebebiyet verebilir. Tam teşekküllü bir humidifer bir kaç noktada gruplandırılabilir.
Besleme Olarak
Besleme olarak iki çeşidi vardır:
– AC 220-240 V ile beslenebilen bağımsız çalışabilenler
– DC 5-50 V ile beslenebilen solunum cihazına destek veren veya adaptörlü ev
tipleri
Kullanım İsteğine Bağlı Olarak
Kullanım isteğine bağlı olarak iki çeşidi vardır:
– Fan ile hava kontrolü olmayan genelde solunum cihazlarına destek tipleri
– Fan ile hava akış kontrolü olan genelde ev tipleri
Isı Kontrolü Bulunma Özelliğine Göre
Isı kontrolü bulunma özelliğine göre iki kategoride incelenebilir:
– Hava akış ısı kontrolü bulunanlar
– Isıtıcı ısı kontrolü bulunanlar
İlaç Haznesine Göre
İlaç haznesi olan veya olmayan olarak iki gruba ayrılır. Bu çeşitler olmazsa olmaz bir standart olmadıkları için opsiyon olarak sunulabilir. Uygun olan özellikler listelenerek satın alma veya ihaleye çıkılır. Teknik servis elemanı veya bakım onarımcısı yine cihazın özelliklerine göre ölçüm ve el takımları seçerek servise çıkar.