Su soğutma kulesi montajı ve kuralları birçok açıdan farklılık göstermektedir. Bunlardan en önemlisi su soğutma kulesinin tipidir. Soğutma kulesi tiplerindeki farklılığı kulenin büyüklüğü, teknik özellikleri, bağlantı durumları, montaj yeri büyüklüğü ve montaj kuralları gibi birçok faktör etkilemektedir.
Bu nedenle soğutma kulesi montajı sırasında uyulması gereken kurallar, öncelikli olarak imalatçı tarafından belirlenen kurallar olmalıdır. İmalatçı talimatları ve montaj kataloglarından bu kuralların ne olduğu incelenmeli ve aynen uyulmalıdır. Cihaz ile ilgili dokümanların bulunmaması durumunda imalatçı firma ile temasa geçerek montaj kuralları hakkında detaylı bilgi alınmalıdır.
Aşağıda, su soğutma kulesi montajı esnasında uyulması gereken genel kurallar verilmiştir. İmalatçı montaj kurallarına erişmenin mümkün olmadığı durumlarda, bu kurallara uymak suretiyle montaj gerçekleştirilebilir.
– Su soğutma kulesi montajı öncesi cihaz, mümkün olduğunca sıcak hava ve kirletici madde bulunduran (baca vs.) kaynaklardan uzağa konulmalıdır.
– En iyi yerleştirme alanı yüksek bina çatılarıdır.
– Yüksek binalar arasında yer alan alçak bina çatısına yerleştirmede, gürültü ve performans problemleri olabileceği hesaba katılmalıdır.
– Su damlacıklarının veya buzlanmanın problem yaratacağı ya da bunların uzağa taşınması gereken yerlere yerleştirmemelidir.
– Gürültüyü yansıtabilecek etraftaki geniş duvarlardan, mümkünse en az 6 m uzağa monte edilmelidir.
– Kulenin gürültülü olmayan tarafı, etraftaki gürültüye hassas (gürültü istenmeyen) bölgeye çevrilmelidir.
– Mümkünse doğal ses kesicilerden (etraftaki ağaçlar, tepeler vs.) yararlanılmalıdır.
– Eğer kule titreşime karşı izole edilecekse kuleye bağlantısı olan diğer borular, elektrik kablo tavaları bir bütün olarak düşünmeli, kulenin serbest titreşimini bunların engellemesi önlenmemeli ve titreşim, yaşanan bölgelere iletilmemelidir.
– Kule yakınında duvar var ise kule hava çıkış seviyesi en az duvar seviyesinde olmalıdır. Aksi halde kule performansını % 15–50 etkileyen resirkülasyon meydana geleceği hesaba katılmalıdır (Şekil 4.1). Resirkülasyonu önlemek için ya kule yükseltilmeli veya başlık kullanılmalıdır. Başlık kullanımında, kayıplardan dolayı fan motorunun büyüyeceği dikkate alınmalıdır (Şekil 4.2).
– Kule, duvara yakın konulacaksa hava giriş tarafı aksi istikamette olmalıdır. Eğer bu yapılamıyorsa kule yerden yüksekliğine ve büyüklüğüne göre duvardan belli bir mesafe uzağa konulmalıdır. Eğer yeterli mesafe yoksa duvara olan mesafe 1,2- 1,8 m’ den az olmamak üzere başlık kullanılmalıdır (Şekil 4.4).
– Birden fazla kule yerleştirilecekse kulelerin birbirleriyle konumları da dikkate alınmalıdır. Böyle durumlarda Şekil 4.3’te görüldüğü gibi yerleştirilmeleri uygundur.
– Kulelerin hava giriş yerleri karşılıklı geliyorsa kule yüksekliği ve büyüklüğüne göre arada belli bir mesafe bırakılmalıdır. Eğer yer gereğinden dar ise aradaki mesafe 1,8–3,0 m’den az olmamak üzere başlıklar kullanılmalıdır.
– Çok büyük kuleler bir arada kullanıldığında, çok miktarda hava kullanıldığından ortam havası yerel şartlardan farklılık gösterecek, genellikle yaş termometre sıcaklığı yüksek olacaktır. Bu durum dikkate alınmalıdır. Ayrıca baskın rüzgâr yönü göz önüne alınmalıdır. Rüzgâr yönü olarak en sıcak günlerde esen rüzgârın yönü dikkate alınmalıdır (Şekil 4.1).
– Kule dört tarafı çevrili bir yerde kullanılacaksa resirkülasyonu önlemek için aşağı doğru hava hızı 1,5 m/s, başlıkta ise 2 m/s olmalıdır. Kulenin sağlıklı çalışabilmesi ve servis, bakım hizmetlerinin görülebilmesi için ihtiyaç duyulan alan sağlanmalıdır.
– Kule üst tarafı açık, dört tarafı çevrili bir mekâna yerleştirilecekse hava giriş duvarı en az % 50 net serbest alana sahip olmalıdır. Resirkülasyonu önlemek için hava aşağıdan yukarı doğru, en az basınç kaybı ile en fazla 3 m/s hızında olacak şekilde yönlendirilmelidir.
– İç mekân kapalı olarak kullanılıyorsa hava giriş menfezlerinde hava hızı 4m/s’yi geçmemelidir.
– Kule bulunan yerin üstüne ızgara yapılacaksa ızgaralar kule çıkış ağzını kapatmamalıdır.
– İç mekânlarda kullanılan kulelerde hava çıkış kanalı statik basıncı 150 Pa’dan fazla ise kullanılacak santrifuj kuleler dikkatli seçilmelidir.
– Kule büyüklüğüne göre, odada bulunan diğer donanımlar kule hava giriş yerlerine en az 0,9–1,8 m mesafede bulunmalıdır.
– Kulenin hava giriş ve çıkışında kanal kullanılacaksa keskin dirseklerden kaçınılmalıdır. Hava giriş hızı en fazla 4 m/s, çıkış hızı ise 5 m/s olmalıdır.
Su Soğutma Kulesi Montajı
Su soğutma kulesi montajı için dikkat edilmesi gereken en önemli husus, kulenin sağlam bir şekilde yerine tespit edilmesi ve titreşimlerin yapıya iletilmemesidir. Bildiğiniz üzere Türkiye sıkça depremlerin yaşandığı, önemli bir bölümü 1. derece deprem kuşağında olan bir ülkedir. Bu durum göz önünde bulundurularak yapının statiğinde olduğu gibi, mekanik tesisatın kurulmasında da birtakım önlemler alınması gerekir. Deprem, doğrudan insanları öldürmez. Esas öldürücü olan insan eliyle yapılan yapıların çökmesi ya da yıkılmasıdır. Bu nedenle burada su soğutma kulesi donanım ve tesisatına depremin etkileri üzerinde durulacak ve alınabilecek önlemler tartışılacaktır. Mekanik tesisatın sismik tasarımında ve sismik korunmasında amaç, bina tahrip olmadığı halde mekanik sistemin göçmesinin veya tahrip olmasının önlenmesidir.
Su Soğutma Kulesinin Yapıya Tespiti ve Sismik Korunmaları
– Cihazların döşemeye katı olarak (titreşim yalıtımı yapılmaksızın) bağlanmasında cıvata ve somun kullanılır. Cihaz, beton kaidesi üzerinde bırakılan saplamalara, cıvatalar yardımıyla bağlanır. Kullanılan cıvatalar deprem yüklerine dayanıklı olmalıdır.
– Cihazların kaideye cıvata ile sabit bağlanmasında cihaz şasesindeki delik, cıvatadan çok büyükse deprem anında cihazın yanal hareketi dolayısıyla oluşan sismik kuvvet cıvatayı keser ve cihaz yerinden kopar. Bunun için cıvata ile delik boşluğu arasını dolduracak neopren takoz kullanılmalıdır.
– Cihaz kaideleri Şekil 4.5’ teki gibi bitmiş döşeme içindeki çukura girmelidir. Eğer düz, bitmiş döşeme üzerine kaide dökülecek olursa iki beton arasında özel ankraj elemanlarıyla bağlantı gerçekleştirilmelidir
– Ağır cihazlar, döşemeye (veya beton kaideye) doğrudan titreşim yalıtımlı ayakları vasıtasıyla oturtulmalıdır (Şekil 4.6).
– Bu ayaklar kombine halinde (izolatör ve sismik sınırlayıcı) ayaklar olabileceği gibi (Şekil 4.6), titreşim izolatörlü ayakların yanına Şekil 4.7’de görülen sismik sınırlayıcı elemanlar ayrı olarak da monte edilebilir (Şekil 4.8). Cihaz bu ayakların kaideye cıvatalanmasıyla yapıya tespit edilir.
– Atalet bloğu olarak kullanılan yüzer kaideye katı olarak monte edilen daha hafif cihazlar, bu kaidelerin döşemeye kombine ayaklarla oturtulması sayesinde dolaylı olarak döşemeye tespit edilir.
– Yüzer beton kaide döşemeye titreşim yalıtımlı olarak, yukarıdaki gibi kombine ayakla veya ayrı ayrı izolatörlü ayak ve sismik sınırlayıcıyla bağlanır (Şekil 4.9).
Sismik Sınırlayıcılar
Titreşim yapan cihazlar doğrudan döşemeye bağlanamaz. Aksi halde cihazın titreşimleri yapıya geçerek, burada yaşayanları ciddi biçimde rahatsız eder. Bunu önlemek için bu tip cihazlar titreşim izolatörleri üzerinde oturur.
Titreşim izolatörleri:
– Yaylı ayaklar veya
– Lastik takoz ayaklar (veya yastıklar) olabilir.
Bu ayaklar yapıya doğrudan bağlı olmadıklarından deprem anında cihaz rahatça savrulabilir. Döşemeye titreşim izolatörleri ile oturan elemanların sismik korumasında sismik sınırlayıcılar kullanılır. Sismik sınırlayıcı olarak en yaygın kullanılan elemanlar pasif tiplerdir. Bunlar bakım gerektirmez. Pasif sınırlayıcılar genellikle elastik yastıklar ve bunları çevreleyen çelik bir yuvadan oluşur. Şçi elastik tampon kaplı çelik yuva içinde serbestçe hareket edebilen çelik bir mil bulunur. Çelik mil ve çelik yuva biri cihaza, diğeri yapıya sabitlenmiştir. Bu sayede, cihazın normal titreşimi ve yuva içindeki milin hareketi sınırlanmaz.
Ancak deprem halinde çelik mil esnek tampona çarparak cihaz salınımını sınırlar. Böylece cihaz yerinde kalır. Herhangi bir kopma olmaz ve cihaz fonksiyonuna devam eder. Cihazın doğrudan oturtulmasında, sismik sınırlayıcıları cihaz şasesinin altına veya yanına monte etmek mümkündür. Şekil 4.9’da bu örnekler görülmektedir. Şekil 4.9’daki ilk resimde cihaz çelik yapı şasesinin bir köşesi görülmektedir. Yaylı titreşim izolatörü ve sismik sınırlayıcı birlikte şasenin yan tarafına bağlanmıştır. Her iki eleman da alttan beton kaideye bağlıdır. Şekil 4.9’un ikinci resminde ise her iki eleman, cihaz ayağının altına monte edilmiştir. Her iki durumda da cihazın normal çalışması sırasında yaylar üzerinde yaptığı titreşime, sismik sınırlayıcı etki etmeyecek, bu titreşim sınırlayıcının açıklığı içinde kalacak şekilde elemanların montajı ve ayarı yapılır. Bu amaçla;
– Sismik sınırlayıcının yapıya (beton kaidesine) bağlantısı,
– Gelebilecek kuvvete sınırlayıcının dayanabilme gücü,
– Sınırlayıcının cihaza veya cihazın beton veya çelik yapı şasisine bağlantısı,
– Cihazın kendisinin şasesine bağlantısı mukavemet açısından tek tek sağlanmalıdır.
Katalog Bilgileri
Üretici firma kataloglarında şu bilgiler yer almalıdır:
– Cihaz ölçüleri
– Cihaz ağırlığı
– Taşıma noktaları
– Elektriksel bağlantılar
– Gerekli yardımcı araç, takım vb.
– Servis ve bakım hizmetleri için bırakılacak alanlar
– Servis ve bakım hizmetlerinin içeriği ve sıklığı
– Cihaz güçleri
– Su ve elektrik tesisat şemaları
– Kullanılan malzeme listesi, malzemelerin tip ve özellikleri
Üretici firma katalogların da ayrıca şu bilgilere de yer verilmelidir:
– Cihazın hangi amaçlarda kullanılabileceği belirtilmedir. Su soğutma kuleleri genel anlamda tümü soğuk su üreticisi olmasına rağmen kullanım alanına ve tipine göre birtakım farklılıklar gösterir. Yapısında bulunan fan ve elektrik motorunun tipi, gücü, püskürtme memelerinin sayısı, dolgu malzemesinin özelliği, su bağlantısı detayı, aksesuarlar, cihaza yapılacak müdahale ve kumandaların hangi şartlarda gerçekleşeceği bu farklılıklardan bazılarıdır.
– Cihazın imalât aşamaları, kullanılan parçaların ne amaçla kullanıldığı, neden tercih edildiği izah edilmelidir. Kullanılan ana elemanlar hakkında kısa bilgiler verilmelidir. Kontrol sistemi ve elektrik kumanda panosunda kullanılan kablo, sigorta, şalter, arıza ve çalışma lambaları, varsa dijital ekranlar ve işlevleri, elektrik devre şemaları olmalı. Şebeke gerilimi (faz adedi, voltaj, frekans) vurgulanmalıdır.
– Cihazı oluşturan gövde ve ana elemanlara ısı, korozyon, ses ve dayanıklılık açısından ne gibi işlemler yapıldığı, nasıl korunduğu, yalıtım malzemelerinin özellikleri belirtilmelidir.
– Kullanılan tüm malzemelerin standartlara olan uygunluğu ve hangi standartlar olduğu açıklanmalıdır. Ayrıca cihaza sonradan ekleme yapılıp yapılamayacağı bu tanımın içerisinde bulunmalıdır.
– Servis ve bakım hizmetlerinin cihazın hangi noktalarına uygulanması gerektiği, bakım periyotları hakkında açık bilgi verilmeli. Cihaz üzerinde yapılan tüm testler ve sonuçları yazılmalıdır.
Kaynak: MEGEP, Su Soğutma Kulesi Montajı