Sprinkler (yağmurlama) sisteminin amacı; yangına erken tepki verilmesinin sağlanması ve yangının kontrol altına alınması ve söndürülmesi için belirli bir süre içerisinde tasarım alanı üzerine belirlenen miktarda suyun boşaltılmasıdır. Sprinkler sistemi, aynı zamanda bina içindekilere alarm verilmesi ve itfaiyenin çağrılması gibi çeşitli acil durum fonksiyonlarını da aktif hâle getirebilir. Sprinkler sistemi; yağmurlama başlıkları, borular, bağlantı parçaları ve askılar, tesisat kontrol vanaları, alarm zilleri, akış göstergeleri, su pompaları ve acil durum güç kaynağı gibi elemanlardan meydana gelir. Sprinkler sistemi elamanlarının TS EN 12259’a uygun olması şarttır.
Bakanlar Kurulunun 10.08.2009 gün ve 2009/15316 sayılı kararı ile resmi gazetenin 9.09.2009 gün ve 27344 sayılı sayısında yayınlanan “Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik” doğrultusunda sprinkler sisteminin zorunlu olduğu durumlar Madde 96’da belirtilmiştir.
a) Yapı yüksekliği 30.50 m’den fazla olan konut haricindeki bütün binalarda,
b) Yapı yüksekliği 51.50 m’yi geçen konutlarda,
c) Alanlarının toplamı 600 m2’den büyük olan kapalı otoparklarda ve 10’dan fazla aracın asansörle alındığı kapalı otoparklarda,
ç) Yatılan oda sayısı 100’ü veya yatak sayısı 200’ü geçen otellerde, yurtlarda, pansiyonlarda, misafirhanelerde ve yapı yüksekliği 21.50 m’den fazla olan bütün yataklı tesislerde,
d) Toplam alanı 2000 m²’nin üzerinde olan katlı mağazalarda, alışveriş, ticaret ve eğlence yerlerinde,
e)Toplam alanı 1000 m2’den fazla olan, kolay alevlenici ve parlayıcı madde üretilen veya bulundurulan yapılarda, otomatik sprinkler sistemi ile korunacaktır.
Yönetmeliği tamamına ulaşmak için Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik dosyasına bakabilirsiniz.
Sprinkler Sistemi Tasarımı
Sprinkler sistemlerine suyu sağlayan sabit boru tesisatı çapı yapılacak hidrolik hesaplara göre belirlenmelidir. Deprem tehlikesi bulunan bölgelerde, sismik hareketlere karşı ana kolonların her hangi bir yöne sürüklenmemesi için dört yollu destek kullanılmalı ve 65 mm veya daha büyük çaplı branşman borularda esnek bağlantılar kullanılarak boruların kırılması önlenmelidir.
Sprinkler sistemi ana besleme borusu birden fazla yangın zonuna hitap ediyorsa; her bir zon veya kolon hattına akış anahtarları, test ve drenaj vanası ve izleme anahtarlı hat kesme vanası konulmalıdır. Sprinkler sistemini besleyen borular üzerinde kesme vanaları bulunmalıdır. Boru hatlarında bulunan vanaların, bölgesel kontrol vanalarının ve su kaynağı ile sprinkler sistemi arasında bulunan tüm vanaların devamlı açık kalmasını sağlayacak önlemler alınmalıdır.
Sistemde basınç düşürücü vana kullanılması durumunda, her bir basınç düşürücü vananın önüne ve arkasına birer adet manometre konulmalıdır. Bina ve tesisler, kullanım amaçlarına ve içerdikleri-depoladıkları malzemeler açısından düşük tehlike sınıfı, orta tehlike sınıfı ve yüksek tehlike sınıfı olarak ayrıldıkları risk gruplarına göre projelendirilmelidir.
Tesis ve yapının yangın risk sınıfına bağlı olarak sprinkler sisteminin herhangi bir besleme kolonuna bağlanan sprinklerin koruduğu birim kat için en büyük korunma alanı;
Düşük ve orta tehlike sınıfı için en fazla – 4800 m2
Yüksek tehlike sınıfı için en fazla – 2300 m2 olacaktır.
Sprinkler tesisatında her zon için en az birer adet test ve drenaj vanası projelendirilecektir ve gideri yağmur suyu veya en yakın pis su giderine bağlanacaktır. Test ve drenaj vanası su akışı gözlenebilir olmalıdır. Tehlike sınıfı, düşük tehlike ve orta tehlike olan binalarda boru tablosu yöntemine göre boru çapları belirlenir. Proje tasarımında çapların tabloya göre belirlenmesinden sonra hidrolik hesap yapılır.
Sprinkler projesi altta açıklandığı gibi hazırlanır.
1.Bina yangın sınıfı tespit edilir. (Yangın Yönetmeliği Ek-1/B)
2.Sprinkler sisteminde tasarım yoğunlukları tablosundan yangın yüküne göre su debisi alınır. (Yangın Yönetmeliği Ek-8/B)
3.Branşman sayısı hesaplanır, branşmanlar arası uzunluk belirlenir.
4.Sprinkler arası maksimum mesafe ile sprinkler sayısı bulunur.
5.Uygulama alanı ve uygulama alanında ki sprinkler sayısı belirlenir.
6.Sprinklerden istenen minimum akış hesaplanır.
7.Sprinklerde olması gereken minimum basınç hesaplanır.
8.Boru çapları tayin edilir.
9.Basınç düşümü hesaplanır.
10. Sistemde yangın dolabı, hidrant ve sprinkler olması durumuna göre de toplam pompa debisi için ilave su ihtiyaçları çizelgesi dikkate alınarak hesaplamalar tamamlanır. (Yangın Yönetmeliği Ek/8 C )
Örneğin: Yangın dolabı, hidrant ve sprinkler sisteminiz var. Orta tehlike 2 için yapılan hidrolik hesaplar neticesinde sprinkler debiniz 1200 l/dk 80 mss çıktı. İlave su ihtiyaçları tablosunda sprinkler olmasından dolayı yangın dolabı için 100 l/dk, hidrant için 400 lt/dk eklenerek toplam 1200+100+400=1700 l/dk debi ortaya çıktı. Basınç kaybı için ise yapılan hesaplar sonucu sprinkler 80 mss, yangın dolabı 55 mss, hidrant 90 mss buldunuz. Genelde yapılan işlem en yüksek basınç kaybını seçmek oluyor 1700 l/dk 90 mss olarak fakat bu yanlış bir işlemdir. Doğru işlem pompa eğrisine bakarak pompa seçimi yapmaktır. Debi arttıkça basınç kaybı düşmekte debi azaldıkça basınç kaybı artmaktadır. Pompa eğrisi doğrultusunda seçim yapmanız yüksek kapasitede pompa seçmenizi engelleyerek enerji tasarrufu yapmanızı sağlayacaktır.
Ek-8/B Yağmurlama Sisteminde Tasarım Yoğunlukları
| Tehlike sınıfı | Tasarım yoğunluğu mm/dak | Koruma alanı (m2) | |
| Islak veya ön etkili | Kuru veya değişken | ||
| Düşük Tehlike | 2,25 | 84 | Orta Tehlike-1 kullanılır |
| Orta Tehlike-1 | 5,0 | 72 | 90 |
| Orta Tehlike-2 | 5,0 | 144 | 180 |
| Orta Tehlike-3 | 5,0 | 216 | 270 |
| Orta Tehlike-4 | 5,0 | 360 | Yüksek Tehlike-1 kullanılır |
| Yüksek Tehlike-1 | 7,7 | 260 | 325 |
| Yüksek Tehlike-2 | 10,0 | 260 | 325 |
| Yüksek Tehlike-3 | 12,5 | 260 | 325 |
| Yüksek Tehlike-4 | Yoğun su | ||
| NOT: Depolama alanları ve farklı özellikteki kullanım alanları için TS EN 12845 esas alınır. | |||
Ek-8/C Yangın Dolapları ve Hidrant Sistemi İçin İlâve Edilecek Su İhtiyaçları
| Bina Tehlike Sınıfı | İlave edilecek Yangın Dolabı Debisi (litre/dak) | İlave edilecek Hidrant Debisi (litre/dak) | Süre (dak) |
| Düşük tehlike | 100 | 400 | 30 |
| Orta Tehlike-1-2 | 100 | 400 | 60 |
| Orta Tehlike-3-4 | 100 | 1000 | 60 |
| Yüksek Tehlike | 200 | 1500 | 90 |
Branşman Sayısı Hesaplaması
Branşman sayısı hesaplanır iken binanın tavan yapısı, tavanda bulunan kiriş ve benzeri engeller dikkate alınmalıdır. Düz bir tavan da branşman sayısının hesaplanması yapının duvarları arası uzaklığın sprinkler arası maximum uzaklığa bölünmesi ile yapılır. Yapı duvarları olarak kiriş gibi engeller bulunması durumunda branşmanların kirişlere paralel olacağı dikkate alınmalıdır. Eğer yapılan hesaplamalarda tam sayı çıkmaz ise en yakın tam sayıya yuvarlanmalıdır.
Branşman Sayısı = Duvar Genişliği (dikkate alınan) / Lmax
Alanı (12 x 97,5) 1170 m2 olan bir yapının branşman sayısı hesaplanması;
Lmax= 4 mt olursa
BS = 12 / 4
BS = 3 , Branşman sayısı 3 olacaktır.
Branşmanlar arası uzaklık hesaplanmasında (dikkate alınan yapı genişliğinin) yapı genişliğinin branşman tam sayısına bölünmesi ile elde edilen mesafedir.
L= Kısa Kenar Genişliği/ Branşman Sayısı
L= 12 / 3 = 4 metre olacaktır.
Branşman hattının yan duvardan uzaklığının hesaplanmasında ½ (L)ölçüsü de dikkate alınmalıdır.
Sprinkler Arası Maximum Mesafe ve Sprinkler Sayısı
Sprinkler arası maximum mesafeler sprinkler tipi ve tehlike sınıfına göre belirlenerek hesaplanacaktır.
Örneğimizde orta tehlike sınıfı bina dikkate alınmaktadır. Sprinkler uygulama alanı 12 m2 dir. Sprinkler uygulama alanının iki branşman arası uzaklığa bölünmesi ile sprinkler arası mesafe bulunur.
S= A / L S= 12/4 =3 mt
Branşman hattın da sprinkler arası maximum uzaklık 3 metre olacaktır. Branşman hattında sprinkler sayısı, branşman hattına paralel duvar uzunluğunun sprinkler arası maximum uzaklığa bölünmesi ile bulunur.
SS=97,5 / 3 = 32,5, tam sayıya tamamlanarak branşman hattında 33 adet sprinkler olacaktır.
Yapılacak tasarım sonucunda sprinkler arası gerçek mesafe ve sprinkler adedi hesaplanır. Branşman hattı başlangıcında ve sonunda sprinklerin duvara uzaklığı 1/2S olmalıdır.
Sprinkler uygulama alanı tablosu
| Sistem Tipi | En fazla koruma alanı | İki sprinkler arası en fazla mesafe |
| Hafif tehlike | 21 m2 | 4,6 m |
| Orta tehlike | 12 m2 | 4,0 m |
| Yüksek tehlike | 9 m2 | 3,7 m |
Sprinkler sistemi uygulama alanı belirlenmesinde alttaki şekil örnek olarak verilmiştir. B noktası olarak branşmanda dikkate alınacak bir adet sprinkler olduğunda ana dağıtım borusuna yakın olan sprinkler seçilmelidir.
Sprinkler uygulama alanı ve sprinkler adedi hesabı
Uygulama alanı ve uygulama alanında olması gerekli sprinkler adedi: Orta tehlike sınıfı bir bina da 144 m2 toplam alanda her bir tanesi 12 m2 alanı etkileyen sprinkler kullanıldığı kabul edilir. (Yangın Yönetmeliği Ek-8/B)
Toplam Sprinkler Sayısı=Uygulama alanı/Bir adet sprinklerin koruduğu alan TSS= 144/12 =12 adet sprinkler hesaplanır. Burada 12 adet sprinkler olacaktır.
Uygulama alanı uzunluğunun hesaplanması:
Sprinkler uygulama alanının belirlenmesi sonucu, alan (örneğin 144 m2) dikdörtgen kabul edilir ve dikdörtgenin uzun kenarı branşman hattına paralel hesaplanmalıdır. Uygulama alanı minimum uzunluğu;
L = ( 1/2 ) * A1/2 olarak hesaplanır.
Uygulama alanı uzunluğu
Uygulama alanı branşman hattında sprinkler sayısının hesaplanması;
Branşman hattında sprinkler sayısı=1.2 * A1/2 /S
A: Sprinkler uygulama alanı
S: Branşman hattında sprinklerler arası uzaklık
BSS=1.2 *144½/3,65 = 3.945 düzeltme yapılarak branşman hattında 4 adet sprinkler hesaplanır.
Sprinklerden İstenen Minimum Su Akışı
Sprinklerden uygulama anında su akışının etkili olabilmesi için dizayn debisi, sprinklerin uygulama alanı ve sprinklerin boşaltma karakteristiği dikkate alınmalıdır. Hidrolik hesap yapılan projelerde sprinklerin uygulama alanı ve debi/uygulama alanı grafiğinden alınacak debi çarpılarak sprinklerde olması gereken minimum akış hesaplanacaktır.
Q = (d) x As
d= dizayn debisi (lt/dk m2)
As = Bir adet sprinklerin uygulama alanı (m2)
Örneğin orta tehlike sınıfı bir yapıda yağmurlama sisteminden tasarım yoğunlukları çizelgesinden (5 lt/dk m2) alınarak;
Q= 5 x 12 = 60 (lt/dk) minimum akış olması gerektiği hesaplanır.
Sprinklerde Akma Esnasında Olması Gereken Minimum Basınç
Sprinkler başlığında su akışı altta ki formül ile hesaplanır;
Qm=Km P^(1/2)
Qm : Debi (lt/dak)
Pm : Basınç (bar)
Km : K Faktörü – Metrik (Birimsiz) K=5.6 Km=80
Sprinklerdeki akış , sprinklerdeki basıncın karekökü ile K sabitinin çarpımıyla elde edilir. K sabiti test edilmiş ve onaylı her bir sprinklerin orifis sabitidir. Minimum basınç hesaplanmasından önce kullanılacak sprinklerin seçilmesi gereklidir. Nominal orifisi ½” olan sprinklerin K sabiti yaklaşık Km=80 dir.
Üsteki örnekte verilen sprinkler Km=80 olarak seçilmiştir. Uygulama alanı su debisi 60 lt/dk dır.
P =(Qm/Km )²
P = (60 / 80)² = 0,5625 Bar
Kritik devrede ki en uç ve en yüksekteki sprinklerin 60 lt/dk ve 0.5625 Bar akma ve basınç değerlerinde sağlanması gerekir. Sprinklerde minimum basınç (konutlarda) 0,5 Bar olmalıdır. Basıncın daha düşük çıkması durumunda K sabiti değişik sprinkler seçilmelidir.
Sprinkler Hesabı
Boru Tablosu Yöntemi
Hafif tehlike sınıfı binalarda sprinkler boru çapı tablo 5 ‘e göre belirlenir.
Tablo 5
| Boru Çapı | Çelik | Bakır |
| 1” | 2 | 2 |
| 11/4” | 3 | 3 |
| 11/2” | 5 | 5 |
| 2” | 10 | 12 |
| 21/2” | 30 | 40 |
| 3” | 60 | 65 |
| 31/2” | 100 | 115 |
Orta tehlike sınıfı binalarda sprinkler boru çapı tablo 6’e göre belirlenir.
Tablo 6
| Boru çapı | Çelik | Bakır |
| 1” | 2 | 2 |
| 11/4” | 3 | 3 |
| 11/2” | 5 | 5 |
| 2” | 10 | 12 |
| 21/2” | 20 | 25 |
| 3” | 40 | 45 |
| 31/2” | 65 | 75 |
| 4” | 100 | 115 |
| 5” | 160 | 180 |
| 6” | 275 | 300 |
| 8” |
Ana borudan alınan branşman hattında en fazla 8 adet sprinkler olacaktır. Ancak son sprinkler borusu 1” ondan önceki 11/4” olur ise branmşman hattında 9 adet sprinkler yapılabilir. Branşman hattına 10 adet sprinkler de projelendirilebilir fakat yine 2.sprinkler borusu 11/4” olmalı ve 10 adet sprinkler ana boruya 21/2” boru ile bağlanmalıdır.
Yüksek tehlike sınıfı bina veya tesislerde boru çapları hidrolik hesap ile belirlenir.
Sprinkler Hidrolik Hesap Yöntemi
Bir adet sprinkler çalışması dikkate alınırsa boşaltma debisi 68 (l/dak)’ dan az olamaz. Birden fazla sprinklerin su boşaltacağı kabul edildiğinde bir sprinklerin 49 (l/dak) debiden daha az alınamaz. İkamet amaçlı konutlarda minimum sprinkler çalışma basıncı 0,5 bar’dır.
Boru Boyutlandırması
Boru boyutlandırılmasında NFPA13 kriterleri dikkate alınmıştır.Boru hatlarında bakır, CPVC veya PE borusu kullanıldığında en küçük çap ¾” olacaktır. Çelik borularda ise en küçük çap 1” yapılacak, sprinkler takıldığı uç noktada 1”-1/2” redüksiyon kullanılacaktır.
Ülkemizde şebeke suyunun 24 saat kesintisiz olmamasından dolayı sprinkler sistemi kurulan tesislerde yangın suyu deposu ve yangın pompa seti projelendirilecektir. Boru boyutlandırılmasında boru basınç kayıpları 8 no’lu tablolardan alınacak değerler ile hesaplanacaktır.
Tablo 8 Boru sürtünme kaybı katsayıları
| Boru Türü | Sürtünme Kaybı Katsayısı C |
| Döküm Boru | 100 |
| Duktil Boru | 100 |
| Siyah Çelik Boru (Kuru ve ön tepkili sis.) | 100 |
| Siyah Çelik Boru (Islak ve Baskın Sistem.) | 120 |
| Galvanize Boru | 120 |
| Beton Boru | 140 |
| PE Boru | 150 |
| CPVC Boru | 150 |
| Bakır Boru | 150 |
| Paslanmaz Çelik Boru | 150 |
Tablo 9 C Düzeltme katsayıları
| Sürtünme Kaybı Katsayısı C | Düzeltme Çarpanı |
| 100 | 0.713 |
| 120 | 1.00 |
| 130 | 1.16 |
| 140 | 1.33 |
| 150 | 1.51 |
Tablo 10 Tesisat elemanları eşdeğer uzunlukları
| Anma Çapı (İnch) (mm) | 90 Dirsek (m) | İstavroz (m) | Kelebek Vana (m) | Sürgülü Vana (m) | Çek Vana (çalparalı) | Alarm Vanası (m) | |
| 1 | 25 | 0.6 | 1.5 | – | – | 1.5 | – |
| 11/4 | 32 | 0.9 | 1.8 | – | – | 2.1 | – |
| 11/2 | 40 | 1.2 | 2.4 | – | – | 2.8 | – |
| 2 | 50 | 1.5 | 3.1 | 1.8 | 0.3 | 3.4 | – |
| 21/2 | 65 | 1.8 | 3.7 | 2.1 | 0.3 | 4.3 | – |
| 3 | 80 | 2.1 | 4.6 | 3.1 | 0.3 | 4.9 | – |
| 4 | 100 | 3.1 | 6.1 | 3.7 | 0.6 | 6.7 | 8.5 |
| 5 | 125 | 3.7 | 7.62 | 2.7 | 0.6 | 8.2 | – |
| 6 | 150 | 4.3 | 9.2 | 3.1 | 0.9 | 9.8 | 9.2 |
| 8 | 200 | 5.5 | 10.7 | 3.7 | 1.2 | 13.7 | 12.5 |
| 10 | 250 | 6.7 | 15.2 | 5.8 | 1.5 | 16.8 | – |
| 12 | 300 | 8.2 | 18.3 | 6.4 | 1.8 | 19.8 | – |
Tablo 11 Çelik boru fiziksel özellikleri
| Anma Çapı | Dış Çap | Et KAlınlığı | İç Çap | |
| inch | mm | mm | mm | mm |
| 1 | 25 | 33.7 | 3.25 | 27.2 |
| 11/4 | 32 | 42.4 | 3.25 | 35.9 |
| 11/2 | 40 | 48.3 | 3.25 | 41.8 |
| 2 | 50 | 60.3 | 3.65 | 53.0 |
| 21/2 | 65 | 76.1 | 3.65 | 68.8 |
| 3 | 80 | 88.9 | 4.05 | 80.8 |
| 4 | 100 | 114.3 | 4.50 | 105.3 |
| 5 | 125 | 139.7 | 5.00 | 129.7 |
| 6 | 150 | 165.1 | 5.00 | 155.1 |
| 8 | 200 | 219.1 | 6.00 | 207.1 |
| 10 | 250 | 273.0 | 6.30 | 260.4 |
| 12 | 300 | 323.9 | 7.10 | 309.7 |
Tablo.12 Polietilen boru özellikleri (PE100) PN16
| Anma Çapı | Dış Çap | Et Kalınlığı | İç Çap | |
| inch | mm | mm | mm | mm |
| 2 | 63 | 63 | 5.8 | 51.4 |
| 21/2 | 75 | 75 | 6.8 | 61.4 |
| 3 | 90 | 90 | 8.2 | 73.6 |
| 4 | 110 | 110 | 10 | 90.0 |
| 5 | 160 | 160 | 14.6 | 130.8 |
| 6 | 180 | 180 | 16.4 | 147.2 |
| 8 | 200 | 200 | 18.2 | 163.6 |
Hidrostatik, Hidrokinetik ve Sürtünme Kaybı
Hidrostatik
Statik durumda suyun çalışmasına hidrostatik denilir. Akışın ve de su da bir hareketin olmadığı durumda gerek depoda ve gerek ise zeminden daha üst noktalarda (katlı binalarda) suyun tutulması için gerekli şartlardır.
Statik yükseklik basınç kaybı hesabında hesaplanan nokta ile zemin arası (kritik mesafe) yükseklik 0,098 ile çarpılarak, yükseklik basınç kaybı bar olarak bulunur.
Pst= h x 0,098
h = Zemin kotu ile basıncı hesaplanmak istenen yükseklik (m)
Pst= Basınç (Bar)
Hidrokinetik
Suyun hızının sıfır olduğu durum hidrostatik olarak açıklanır. Hidrokinetik ise suyun hareket halinde ki çalışmasıdır. Suyun boru içerisindeki hareketi debi ve hız ile açıklanır. Boru içerisinde ki akış borunun iç kesit alanı ile suyun hızının bir fonksiyonudur.
Q = A x v
Borunun iç kesit alanı (m2) = 3,1416 x r2
V = Suyun hızı (m/s)
Q = Suyun debisi (m3/s)
Sürtünme Kaybı
Suyun ağırlığı ile olan basınç kaybı yanında hidrolik hesaplamalarda diğer bir önemli basınç kaybı sürtünme kaybıdır. Borunun iç yüzeyinin suya karşı göstermiş olduğu sürtünme direncinden kaynaklanan kayıptır. Yangın sulu söndürme sistemleri hidrolik hesaplamalarında sürtünme basınç kaybını hesaplamak için Hazen-Williams formülü en çok kullanılan standart bir formüldür.
Antoine de Chezzy’nin 1775 yılında yaptığı çalışmasından yararlanarak 1905 yılında Allen Hazen ve Gardner S. Williams çeşitli testler ve çalışmalar yaparak Hazen-Willams sürtünme kaybı formülünü bulmuşlardır.
Hazen-Williams Formülü
Pm=6.05 [(Qm 1,85)/C1,85 dm4,87] *105
Pm= Birim uzunluk borudaki sürtünme direnci (bar/m)
Qm= akış (lt/dk)
C= Sürtünme Kaybı Katsayısı
dm= boru iç çapı (mm)
C sürtünme kaybı katsayısı Hazen ve Williams tarafından geliştirilen boru iç yüzeyinin malzeme , üretim ve ortam şartlarında karşılaştırılarak oluşturulan boru iç yüzeyinin pürüzlülük durumunu gösteren bir katsayıdır. C sürtünme kaybı katsayısı büyüdükçe boru iç yüzeyi daha pürüzsüzdür.
Örnek Hesap;
2” çapında galvanizli boruda 200 lt/dk debi ile aktığında birim boyda ki sürtünme kaybı nedir?
2” borunun iç çapı 53 (mm) dir,
C= 120 Galvanizli boru,
Q= 200 (lt/dk)
Pm=6.05 [(Qm 1,85)/C1,85 dm4,87] *105
Pm=6.05 [(200 1,85)/1201,85 534,87] *105
Pm= 0,0062 (bar/m)
Toplam sürtünme kaybını hesaplamak için boru boyu ile Pm çarpılır. Aynı malzemeden yapılmış uygulamada boru çapını daha büyük seçerek sürtünme kaybı azaltılır.
2” galvanizli boruda, 200 lt/dk debide Pm=0,0062 bar/m dir.
3” galvanizli boruda, 200 lt/dk debide Pm=0,0008 bar/m olur.
Boru sürtünme kaybı hesap tablosu
Örnek Sprinkler Hesabı
“Örnek Yangın Sprinkler Hesabı” makalesinden hesaplamaların adım adım anlatıldığı sprinkler hesabı ve sprinkler proje dosyasını detaylı olarak inceleyebilirsiniz. Aşağıda ise çeşitli örnek sprinkler projeleri bulunmaktadır.
Örnek Sprinkler Projeleri
Hidrolik hesaplar, tablolar ve formüller SI birim sistemine göredir. Konunun uygulamasının görülebilmesi için çeşitli yangın söndürme proje örnekleri verilmiştir. Birinci örnek NFPA13’ten alınmış olup hesap tekniğini belirtmek için konulmuştur. Bu örnek, görüldüğü gibi metrik birim sistemi değildir. Dolayısı ile kullanılan formüller ve katsayılar farklıdır. Hidrolik hesaplamalarda metrik birim sistemi için çevrilmiş Hazen-Williams formülü kullanılacaktır.
Örnek hidrolik hesap projesi (NFPA13’ten)
Örnek proje kesit görünüşü (NFPA13’ten)
Hidrolik hesap tablosu (NFPA13’ten)
Örnek Proje – 2
Örnek garaj projesi
Örnek garaj sprinkler hesabı
Yangın Tesisatı Sprinkler Hesabı İçin Kullanılan Programlar
| Sprinkler Hesap Programları | |
| Açıklama | İndirme Linki |
| Sprinkler Hesabı |  sprink-hesabi.xls |
| Yangın Tesisatı Sprinkler Hesabı | Yangin-tesisati-sprink-hesabi.xls |
| Hazen Williams Hesabı | Hazen-Williams.xls |
Kaynak: MMO
62 yorum
merhaba
Duvar Genişli Duvar Genişliği (dikkate alınan)
kısa Kenar Genişliği bunlari anlamadim. bana anlatirmisiniz bunlarin ne demek oldugunu lutfen/
Merhaba,
Duvar genişliği veya kenar genişliği sprink tesisatı dizayn edeceğiniz mahalin en ve boy ölçüleridir. Genişlik yazmışız ama oda uzunlukları dememiz daha doğru olacak. İlgili paragrafta da görüldüğü üzere 12 m eninde ve 97,5 m boyunda bir mahal için hesaplamalar yapılmıştır.
Merhaba güzel çalışma olmuş emeğiniz için teşekkürler. İki sorum olacaktı cevablarsanız sevinirim.
1. ring tipi tesisatta yani grid tip tesisatta kritik devreyi hesaplarken iki koldan ayrı ayrı debi geliyor bazen bu kollarda çap farkı da olduğundan basınç farkı da oluyor bu durumda nasıl hesaplama yapacağız.
2. ilk springe debi atarken bunu rast gele mi yapıyoruz yoksa tablosu var mı
Süleyman Bey merhaba,
Konu ile alakalı örnek proje hazırlanmakta olup, sitemize ekleyeceğiz. Bunun dışında, 1.sorunuzda balanslama yapılması gerekmektedir, örnek projede detaylı anlatımı da olacaktır. 2. sorunuzda ise ilk springe debi atarken tasarım yoğunluğu×koruma alanı olarak atamanız uygun olacaktır. Örneğin ortak tehlike 2 için 5lt/dkm²×12m²=60 l/dk.
ring tipi tesisat örneğiniz hazırlandı mı.
Ring tipi tesisatla ilgili örneği merakla bekliyoruz.
Merhabalar, uygulamadaki branşmanlarda sprinkler arası uzaklık nasıl 3.65 alınmış ancak nasıl alındığını anlamadım.Teşekkür ederim.
Ertan Bey,
Branşmanlarda sprinkler arası uzaklık, sizin yerleşiminizle alakalıdır. Örneğin orta tehlike 2 de koruma alanı min 12 m² olup, 4×3 yerleştirebilirsiniz. Bu örnekte 3×3,65 = 10,95 m² koruma alanı alınarak hesaplandığı için S=3,65 olarak alınmıştır. İlgili paragrafa örnek resim eklenmiştir.
Yaklaşık 110 m2 olan evimin tavan arasına sprink sistemi kurmanın maliyeti ne kadar olur. Teşekkürler
Muhammed Bey merhaba,
Müstakil evinize mi sprink sistemi kurmak istiyorsunuz ? Yangın yönetmeliğinde zorunluluk bulunmamakla birlikte Makine dairesi (su deposu, pompa ve ekipmanları), borulama, sprink yerleşimi mimari plan veya basit ölçekli bir çizim vermeniz durumunda bayındırlık pozları doğrultusunda ortalama bir maliyet hesaplayabiliriz.
Balanslamadan bahsedildiğini göremedim.
Süleyman Bey merhaba,
Yangın dolabı, sprink ve hidrant sisteminin bir arada olduğu örnek bir hesaplama hazırlıyoruz. Bu konuda balanslama da detaylı bir şekilde açıklanacaktır.
Mümkünse hesaplanan projenin izometrik planıda eklenirse
numaralandırmanın nasıl yapıldığını da öğrenmiş oluruz.
Şimdiden teşekkürler.
Kritik hattın izometrik planı.
Son sprinkten Pompaya kadar.
emeğinize sağlık hidrolik hesap tablosunda q ve Q debileri neye göre belirleniyor bunların anlamları nedir bazı sıra numaralarında dolu bazılarında boş bırakılmış bu durumu açıklar mısınz? teşekkür ederim
İbrahim Bey merhaba,
Bu değerler tehlike sınıflarına göre, yangın yönetmeliğinde şart konuşulan min. akış debisine göre belirleniyor. Debilerin boş olması ise balanslama ve kritik hattın tamamlanarak düz akış olmasında dolayı, dolu olması ise kritik hat içerisinde olması ve bağlanan hat debisi ile yeni toplam debinin belirtilmesi gerektiğinden kaynaklanmaktadır.
Sprinkler uygulama alanı 144 m2 bunu 1 adet sprinklerin koruma alanı olan 12 m2ye bölüp 12 adet sprinkleri kritik hat olarak mı seçtik?
Ve bu örnekte 13 adet sprinkler olarak gözüküyor burayı anlamadım?
Şimdiden teşekkürler.
Eran Bey merhaba,
Belirttiğiniz gibi 12 sprink koruma alanına göre kritik hesabınızı yapacaksınız ancak bazı durumlar kritik alanı seçerken branşman içerisinde 1 ya da 2 adet sprink fazladan denk gelebiliyor, bu durumda koruma alanı 13-14 gibi alabilirsiniz.
merhaba ben aydından inşaat yapmaktayım ve binalarımda köpüklü sprinkler sistemini kullanmayı düşünüyorum ama maliyeti hakkında bir bilgim yok bana yardımcı olabilir misiniz ?
Azat Bey merhaba,
Konuyla alakalı yetkili firmalar maliyet konusunda daha net cevap verebilir. Özellikle bu konuda yetkin firma olan Tyco Türkiye distribütörlerinden bilgi alabilirsiniz.
Merhaba hazen williams formülünde verilen denklemde hesaplamaları yaptığım zaman aynı sonuca ulaşamıyorum. Formülü daha açıklayıcı yazabilir misiniz? 105 ve 6.05 ile çarptığım zaman sonuç uçuyor. Birim çevirme mi var açıklarsanız sevinirim.
Erdi Bey merhaba,
Hazen williams hesabı excel olarak konu sonuna eklenmiştir. Formüller, tablolar ve ilgili boru çaplarını detaylı olarak inceleyebilirsiniz.
yazının tümünü okudum takıldığım ve anlamakta güçlük çektiğim bazı noktalar var bunları şöyle özetliyim;
BSS=1.2 *140½/3,65 = 3.89 Sonuç kısmında bir hata mı var ?3,65 i nasıl buldunuz ?
ayrıca 140 almış olduğunuz değer 144 olabilir mi?
bu konuyu daha kapsamlı anlatan bir kaynak paylaşabilirmisiniz. Saygılar
Hasan Bey merhaba,
Uygulama alanı 144 olarak yazılması gerekirken 140 olarak yazılmış düzenlendi. 3,65 ise koruma alanı doğrultusunda sprink yerleşimi sonrası ortaya çıkan hat üzerindeki iki sprink arası mesafedir. İlgili kısmın altındaki şekilde görebilirsiniz. Bu projelerdeki yerleşime göre değişebilir. 3,65×3 olarak yerleştirilmiş diyelim siz 4×3 olarak yerleştirdiniz branşman üzerindeki sprink arası mesafelerinizde 3 m, bu durumda hesaptaki 3,65 m yi 3 m olarak alacaksınız.
Proje üzerinde sprink hesabının yapıldığı detaylı bir yazı hazırlıyoruz. En kısa süre içerisinde paylaşacağız.
İyi Günler
Merhabalar. Öncelikle yapmış olduğunuz bu faydalı paylaşım için teşekkür ederim. Sorum şu olacaktı:
– yüksek ve büyük alanlarda uygulama alanı ( diyelim ki orta tehlike 2 olsun) yine 144 m2 olarak mı seçilecek. Yani yapının büyümesiyle bu alan değişmiyor mu. Sadece tehlike sınıfı mı önemli?
Serhat Bey merhaba,
Sprink koruma alanı, yapının büyümesiyle değil tehlike sınıflarına göre belirlenmektedir. Bu nedenle yangın yönetmeliği doğrultusunda Ek-1, Ek-1A, Ek-1B, Ek-1C Bina Tehlike Sınıflandırması tablolarından bina yapınıza uygun tehlike sınıfını seçerek işlemlerinizi yapmanız gerekmektedir.
Merhabalar,
Tehlike sınıfı aynı olmak kaydıyla , kat yüksekliğinin sprinkler seçimine ve hidrolik hesaba bir etkisi var mıdır ? Örneğin orta tehlike veya düşük tehlike konut, okul vs tarzı bir mahalde 8 metre kat yüksekliği varsa((abartı bir yükseklik olabilir ama anlayabilmek adına soruyorum)) yine aynı hesap ve seçim kriterleri mi kullanılıyor ?
Barış Bey merhaba,
Yükseklik, raf durumu veya 1 m korunaksız katlar arası boy cam gibi farklı durumlarda sprink tiplerini ve yerleşimlerini (açı vs.) değiştirmeniz gerekecektir. Aksi takdirde yapıyı hangi sınıfta ele alırsanız, bu doğrultuda hidrolik hesaplamaları yapmanız gerekecektir.
Yönetmeliğe göz atında HİDRANT için dizayn debisi 1900 lt/dk diyor. Ama makaledeki örnekte Hidrant için 400 lt/dk alınmış kafamı karıştırdı bu. Lütfen yardımcı olur musunuz?
Teşekürler..
Tekin Bey merhaba,
Yönetmelikte sadece hidrant yapacaksanınız 1900 lt/dk yazmaktadır. Eğer sprink tesisatınız bulunuyorsa “Ek-8/C Yangın Dolapları ve Hidrant Sistemi İçin İlâve Edilecek Su İhtiyaçları” tablosunda tehlike sınıfınıza göre hidrant debinizi ilave edecektir. (Düşük,Orta tehlike 1-2 için 400lt/dk, orta tehlike 3-4 için 1000 lt/dk.). Benzer şekilde sprink olması durumunda yangın dolap debinizi de bu tablodan bakarak ilave edeceksiniz.
selamün aleyküm, öncelikle böylesine faydalı bir bilgi için teşekkür ederim. Yukarıda bir arkadaşımız bahsetmiş q ve Q debilerini neye göre belirliyoruz diye, siz de cevap vermişsiniz fakat yönetmelikte dediğiniz yeri bulamadım. Net olarak madde şeklinde söyleyebilir misiniz? Örneğin linkte verdiğiniz “Yangın tesisatı sprink hesabı” excel dosyasında örnek3’te 1 numaralı q değeri 60 bulunmuş. Bunu anladım 5×12 den geliyor, peki 2 numaralı q değeri neye göre 63 olmuş? ve tabi diğer numaraların q değerleri de aynı şekilde neye göre değişiyor?
Aleyküm selam,
Yasin Bey, 1 numaralı q değeri belirttiğiniz gibi tehlike sınıfı doğrultusunda tasarım debisi ve koruma alanına göre hesaplanmaktadır. Diğer değerler ise devam eden hatların basınç kaybını karşılayacak şekilde hesap edilerek bulunmaktadır. 2 nolu debiyi bulmanız için, 1 nolu hattın boru boyu ve dirençlerle birlikte basınç kaybını hesaplayıp, q= km×√p formülü ile bulunmaktadır. Diyelim 1 nolu hattın basınç kaybı 0,6368 bar çıktı Km orifis sabitini 80 aldınız Q=80×√0,6368= 63,4 l/dk 2 nolu hattın debisi olmaktadır. Benzer şekilde 2 nolu hattın basınç kaybını hesaplayıp 3 nolu debiyi de bu doğrultuda bulacaksınız.
teşekkür ederiz dediğiniz kısımları anladık fakat 2 tane sorum olacak.
1)Uygulama alanını, su deposuna en uzak bölgeden mi seçiyoruz?
2)Basınç kaybını nasıl buluyoruz? (örnek3’te, 1 nolu boru parçasında 0,0173 bar/m nasıl bulundu?)
teşekkürler.
Yasin Bey merhaba,
1- Kritik alan için basınç kaybının en yüksek olacağı alanı öngörü ile belirliyoruz. Eğer birden fazla alan için kararsız kalırsanız ilgili alanlara göre ayrı ayrı hesaplayıp yüksek olan basınç kaybına göre seçim yapıyoruz. Genelde en uzak olan bölgelerde basınç kaybı fazla çıkmaktadır.
2- Basınç kaybı hesabını; boru çapı, debi ve uzunluğa bağlı olarak sürtünmeden kaynaklı basınç kaybı ile dirençlerden (dirsek,vana,te vs.) kaynaklı basınç kaybı toplamı ile bulunmaktadır. Sürtünme için hazen williams formüle ile dirençler için eş sürtünme değerlerine göre hesaplanmaktadır.
0,0173 bar ise Pm=6.05 [(Qm^1,85)/C^1,85 dm^4,87] *10^5 hazen williams formülüne göre bulundu. Q=60 C=120 D:DN25 içi 27,2 mm olup =6,05*(D7^1,85/(120^1,85*27,2^4,87))*10^5 formülü doğrultusunda 0,0173 bar çıkmaktadır.
Tamamdır şimdi anladım çok teşekkürler.
Bölgemizdeki itfaiye müdürlüğü bizden “sprinkler tasarımını hidrolik olarak hesaplayıp su deposu hacmi” yapmamızı istedi. Bizim buradan bulduğumuz değerler toplam basınç olarak görülüyor. Buna bağlı olarak su deposu hacmi hesabı nasıl yapılıyor peki, bilginiz var mı bu konuda?
Örneğin sadece yangın dolabı ve sprinkler sistemi bulunan yüksek tehlikeli bir fabrika için, yangın dolaplarını 400 lt/dk x 90dk dan 36000 lt buluyoruz. Buna ilave olarak sprinkler sisteminden gelecek olan su hacmini(hidrolik hesap olarak) araştırdık 2-3 gündür fakat bulamadık. Hidrolik hesap istenmeyen düşük ve orta tehlikeli fabrikalar için hesabımızı yapabiliyoruz.(tasarım yoğunluğu x koruma alanı x müdahale süresi, buradan çıkıyor.) Fakat dediğim gibi yüksek tehlikeli fabrikalarda sprinkler olduğu zaman hidrolik hesap istemeye başladılar. Bunu da kaç gündür çözemedik. Yardımcı olursanız çok seviniriz.
5 gün önce bir soru sormuştum ama cevap verecek misiniz?
Yasin Bey merhaba,
Projenizi bilgi@tesisat.org adresine gönderebilirsiniz. Bu doğrultuda sprink yerleşiminizi ve hesaplarınız kontrol ederek tarafınıza bilgilendirmeyi daha doğru bir şekilde yapabiliriz.
Hocam sizden edindiğimiz bilgiler dahilinde itfaiye müdürlüğü projemizde sorun bulmadı, teşekkürler. Fakat balanslama yapılacak dedi. Bu konu hakkında bilgi verebilir misiniz? Yukarıda bununla ilgili örnek bir hesaplama yapıyoruz demişsiniz. Buna ulaşabilir miyiz şu an?
Yasin Bey merhaba,
Balanslama işlemlerini içeren örnek sprink hesabı yayına alınmıştır. Bilgilerinize.
Merhaba,
Balanslama hangi durumda ve nasıl yapılır?
Merhaba,
Balanslama işlemlerini içeren örnek sprink hesabı yayına alınmıştır. Bilgilerinize.
Merhaba,
Paylaşım için teşekkürler elinize sağlık. Bir fabrikaya köpüklü sprinkler dizayn ediyoruz da, su depomuzu hesapladık 413 ton çıktı. Fakat köpük tankının hesabını bulamadık. Nasıl hesaplanıyor, su deposunun %10’u olarak alınır diyenler var. Sizlerin bilgisi nedir bu konuda?
Ali BEy merhaba,
Çift Sıralı Raflarda ve Metal, Protatif, IBC tanklarda Depolanan Yanıcı ve Parlayıcı Sıvılar için Köpüklü Sprinkler Sistemi Tasarım Kriterleri aşağıdaki gibidir.
vemiş olduğunuz bilgilerden dolayı çok teşekkür ederim. iyi çalışmalar
Merhaba, 380m2 zemin ve 5mt yüksekliği bulunan arşiv odamızda 1900m3 alan vardır argon gazı sistemi kurmak istiyoruz ne kadar argon gazı kullanmamız gerekir yardımcı olabilirmisiniz
Ahmet Bey merhaba,
Sistem tasarımı VDS onaylı bir hidrolik hesap programı ile yapılmalıdır. 80 ve 140 lt kapasiteli silindirlerin içinde gaz formunda 200 veya 300 barlık basınç altında muhafaza edilir. Aynı mahal için 300 barlık sistem daha az sayıda silindir ihtiyacı gerektirir. Dolayısıyla sistem daha az bir alana ihtiyaç duyar.
20º C (m3/m3)
Yardımlarınız için çok teşekkür ederim
Bu Kadar Gelişmiş Otomasyon Sistemi İçerisinde ıslak alarm vanaları sistemde ne gibi bir özelliği varki hala kullanılmakta israr ediliyor
Mehmet Bey merhaba,
Islak alarm vanaları mekanik uyarı sistemleri olup mekanik olarak uyarı yapmaktadır. Otomasyon sistemlerinde arıza oluşma durumu söz konusu olabileceğinden yangın tesisatı olması nedeniyle riske atılmaması için ıslak alarm vanası kullanılmaktadır.
Kullanılacak malzemeler ile ilgili yeterli bilgi görünmüyor. Dişli malzemelerin malzeme kalitesi ve diş tipi ne olmalı? Hangi çapların dişli olarak kullanılmasını tavsiye edersiniz ya da komple kaynaklı mı tavsiye edersiniz ? Boru malzemesi, imalat tipi ve basınç sınıfı ile ilgili yeterli bilgi görünmüyor. Uygulamada Kaynaklı imalatlarda boru branşman ayrımlarında kurt ağzı mı yapılmalı yoksa weldolet / socolet mi kullanılmalı, sizin tavsiyeniz nedir? Sismik önlem için support ve askı sistemleri önerileriniz nelerdir?
Mustafa Bey merhaba,
Deprem ve Yangın ile İlgili Sprinkler Dizaynında Yapılan Teknik Hatalar ve Yangın Tesisatlarında Boru ve Bağlantı Elemanlarının Önemi makalelerinde konu ile alakalı bilgiler verilmiştir. Bilgilerinize.
Öncelikle paylaşımlarınız için çok teşekkür ederim. Benim takıldığım bir nokta var; Örnek-2’de basınç kaybı yapılırken en başta P min=0,7 alınmış, fakat nereden geldiğini anlayamadım ?
Ahmet Bey merhaba,
Örnek sprink hesabı yayına alınmış olup detaylı hesaplamalar içerisinde yer almaktadır.. Bilgilerinize.
türkiyede bir yılda ortalama kaç adet sprinkler üretildiği bilgisine nasıl ulaşırım ?
merhaba, ben de projemi yollasam sadece yerleşim ve çaplarım doğru mu bakabilir misiniz?
Emel hanım merhaba,
bilgi@tesisat.org eposta adresine gönderebilirsiniz.
Merhabalar,
Öncelikle değerli bilgi paylaşımlarınız için teşekkür ederim, emeğinize sağlık.
Benim sorum; Örneğin OT-2 tehlike sınıfında yapılan bir hesap için 144 m2 alanda 12 adet pendent ve upright (tavan arasını korumak için) sprinkler mevcut ise hidrolik hesap yaparken 24 adet sprinkler açılıyor gibi mi düşünmeliyiz?
Teşekkürler
Merhabalar,
Ring Sisteminde bir branşman hattında maksimum kaç adet spring’e izin veriliyor ?
Merhabalar,
ODTÜ de yüksek lisans öğrencisiyim. Doktora tezim dolayısıyla sprinkler sistemlerinde baş kısımda bulunan sprink’in geometrisinin neye göre ve hangi hesaplamalarla dizayn edildiğini araştırmam gerekiyor. Biraz bilgilendirir misiniz acaba?
Merhabalar,
Değerli paylaşımınız için teşekkür ederiz. Kafamda ki bir çok soruyu gidermiş oldum. Ancak hidrant için alınacak debi miktarında kafalarda karışıklık var. Örneğin orta dereceli sınıfa sahip bir yapı olsun. Yapıda hem sprinkler hem hidrant hem de yangın dolabı olsun. Böyle durumlarda hidrant 400 lt/dk almak gerektiği tabloda gözüküyor. Ancak çoğu yangın ve mekanik dizayn firmaları hesaplama yaparken hidrant hattını yine 1900 lt/dk alıyor. Acaba yönetmelikte bu konuyla ilgii farklı bir durum mu var ?
Hocam selamlar. 5 katı bulunan katlı otopark için; bu otoparkta 1 kat bodrumu bulunuyor ve bodrum duvarları kapalı diğer tüm katların dış duvarları açıktır. Bu otopark açık otopark olarak kabul edilir mi? Binaların yangından korunma yönetmeliğine ”MADDE 60- (1) Motorlu ulaşım ve taşıma araçlarının park etmeleri için kullanılan otoparkların açık otopark olarak kabul edilebilmesi için, dışarıya olan toplam açık alanın, döşeme alanının % 5’inden fazla olması gerekir. Aksi takdirde bu otoparklar kapalı otopark kabul edilir. Açık otoparklarda, dışarıya olan açıklıklar iki cephede ise bunların karşılıklı iki cephede bulunması ve her bir açıklığın gerekli toplam açıklık alanının yarısından büyük olması gerekir. Açıklıkların kuranglez şeklinde bir boşluğa açılması hâlinde, söz konusu boşluğun genişliğinin en az otopark kat yüksekliği kadar olması ve kurangleze açılan ilâve her kat için en az kat yüksekliğinin yarısı kadar artırılması gerekir. Alanlarının toplamı 600 m2’den büyük olan kapalı otoparklarda otomatik yağmurlama sistemi, yangın dolap sistemi ve itfaiye su alma ağızları yapılması mecburidir” göre bodrum hariç diğer tüm katların dışarıya olan açıklıkları döşeme alanının %5 inden çok çok fazladır ve tüm cepheler açıktır. Bodrum katı 700 m2 diğer katlar 550 m2 dir ve tüm katlar araç asansörü ile çalışacaktır(1 kat için max. ort. araç sayısı 22 adet). Bu yönetmeliğe göre kapalı otopark olması durumunda otomatik yağmurlama sistemi yangın dolabı ve itfaiye su alma ağzı yapılması gerekmekte olduğu belirtilmektedir. Bu otopark için binalarda yangın yönetmeliğine göre yapılması gereken yangın sistemi ve havalandırma sistemi nasıl yapılması gerekir?
ek olarak; yönetmelik kapalı otopark yapılması gereken zorunluluklarını yukarıda yazdığım gibi belirtmiştir. bu projenin kapalı otopark olmadığı aşikar yalnız açık otoparklarda bu durumlarda ne yapılması gerektiği yönetmelikte belirtilmemiştir. bu konuda yardımınızı rica ederim ayrıca emekleriniz için teşekkür ederim