Aydınlatma insanların iç ortamdaki nesneleri ayırd etme ve belirli işleri yapabilmeleri için çok önemli bir etkendir. Yapay aydınlatma kadar doğal aydınlatmanın da kullanılması gerekmektedir. Bunun için de binanın tasarım aşamasında iken önlemler alınmalıdır. Günümüzde günışığının yapay aydınlatmadan daha çok tercih edildiği yapılar tasarlanabilmektedir. Günışığından yararlanmak aynı zamanda yapay aydınlatma için harcanan elektrik enerjisi miktarının da azalmasını sağlamaktadır.
Spor salonlarında yapılan aktivitenin daha sağlıklı yapılabilmesi için her aktiviteye göre belirlenmiş aydınlatma kalitesi geliştirilmiştir. Salondaki miminum aydınlatma aktivite tipine ve düzeyine göre değişiklik göstermektedir. Tablo 5’de değişik aktiviteler için gerekli minimum aydınlatma düzeyleri gösterilmiştir.
Tablo 5. Aktivite tipleri ve düzeylerine göre sağlanması gereken minimum aydınlatma değerleri.
| Eğlence amaçlı oyunlar | 300 lux |
| Antreman | 400 lux |
| Klüp-yerel maçlar | 500 lux |
| Televizyonda yayınlanan maçlar | 1000 lux |
Spor salonlarının birçoğu eğlence amaçlı oyunlar, antreman ve klüp-yerel maçlar için kullanılmaktadır. Televizyon yayını vb. amaçlar için kullanılan salonlarda Tablo 5’e göre daha çok aydınlatma ve dolayısı ile enerji gereksinimi duyulmaktadır. İyi bir aydınlatma sistemi yapay ve doğal aydınlatmanın optimum biçimdeki bir kombinasyonu ile oluşturulur. Tabi bunun için işe binanın tasarım aşamasında iken bazı kararları almakla başlanmalıdır. Cam tasarımı ve yerleşimi, binanın kullanım amacı, bakımın nasıl yapılacağı ve idare edileceği, aktivite sahalarının yerleşim planı ve sahalar arasındaki boşluklar, zeminin rengi ve lamba seçimi gibi etkenlerin binanın tasarım aşamasında iken net bir biçimde kararlaştırılmalıdır.
Salonların çoğu enerjisinin %11’ini aydınlatmaya harcamaktadır. Harcanan bu enerji doğru stratejiler ile azaltılabilir. Günışığından yararlanılacak salonda coğrafi koşulları, binanın konumu, camlardan gelecek ısı kazancı gibi etkenlerin detaylı bir şekilde hesaplanması gerekir. Ortalama bir spor salonu bu etkenleri göz önüne alırsa aydınlatmadan kaynaklı enerji harcamasını %30 oranında azaltabilir.
Optimum cam yerleşiminde cam alanının %20’sinin kuzey yönüne doğru ve salonun taban alanının %9’u kadar olması gerektiği belirtilmiştir.
Salon içerisinde yer alan yüzey renkleri şu şekilde olmalıdır.
– Yüksekliği 3 m’nin altında olan duvarların yeşil ve mavi olması önerilmektedir.
– Yüksekliği 3 m’den yukarıda olan duvarların rengi daha açık renkte beyaz olması önerilmektedir, ancak hareket eden beyaz cisimlerin görülmesinde sorun yaşanabilir.
– Taban duvarlar ile zıt renkte olmalıdır. Kayın ağacından parke ve mat vernik genelde önerilen parke türüdür.
– Tavan ışığın kırılmasına engel olmayacak şekilde olmalı, genelde beyaz tavan en az şikayet edilen renkteki tavandır.
Salon içerisindeki bireylerin gözlerinin kamaşmaması gereklidir. Aydınlatma kaynaklarını direk değil dolaylı şekilde yönlendirmek, duvarları aydınlatmak, aydınlatma kaynaklarını saklamak, ışığı mümkün olduğunca iyi bir şekilde ortama yaymak ve ortamı canlı kılacak renkler seçilerek göz kamaşması engellenebilir.
Salon içerisindeki duvarların yansıma katsayısı ışığın dağılmasını doğrudan etkilemektedir. Yüzeylere göre tavsiye edilen yansıma katsayıları Tablo 6’da verilmiştir.
Tablo 6. Yüzeylere göre tavsiye edilen yansıma katsayıları
| Duvarlar | 0.3-0.5 |
| Siyah Perdeler, ekranlar | 0.2 |
| Tavan | 0.6-0.9 |
| Taban | 0.2-0.4 |
Ortalama günışığı faktörü (DFort) günışığından yararlanma ve binanın tasarımı için oldukça kullanışlı bir bağıntıdır. İç ortamın parlaklığının günışığı altında ne kadar olacağını tahmin etmeye yarar. İçerideki bir noktanın dış ortamda herhangi bir engel olmadan alacağı günışığına göre yüzdesel oranını vermektedir. Günışığı faktörünün ortalama %2,5 ve üzerindeki değerleri eğlence ve kulüp düzeyindeki aktiviteler için aydınlatma için yeterli olacaktır. Ortalama günışığı faktörü hesaplanması için aşağıdaki formül kullanılmaktadır.
DFort= W.T.θ / [A.(1-R4)]
Günışığı ortalama faktörü bağıntısında yer alan parametreler şu şekilde tanıtılabilir:
W: Toplam cam alanı (m2)
T: Camın geçirgenliği
θ: Camın merkezinden gökyüzünü görebilme açısı
A: Toplam yüzey alanı (Duvarlar, tavan, taban ve camlar) (m2)
R: Ortalama yansıtma katsayısı
Kaynak: Yrd. Doç. Dr. Özgün KORUKÇU, Makine Mühendisi